ايثار ، در قرآن و حديث
ايثار و مشتقّات آن ، در متون اسلامى در دو معناى متضاد به كار رفته است : گاه در مقدّم داشتن مثبت ـ كه يكى از بزرگ ترين ارزش هاى اخلاقى است ـ استعمال مى شود ؛ مانند اين آيه شريف :
«وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ . ۱
و [ديگران را] بر خويشتن مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نيازمند باشند» .
و گاه در مقدّم داشتن منفى به كار مى رود ؛ مانند:
«بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَوةَ الدُّنْيَا * وَ الْأَخِرَةُ خَيْرٌ وَ أَبْقَى . ۲
بلكه زندگانى دنيا را ترجيح مى دهيد ، در حالى كه آخرت ، بهتر و پايدارتر است» .
نكته قابل توجّه در وقتى كه اين واژه براى ارائه يكى از ارزش هاى اخلاقى استعمال مى شود ، اين است كه از نگاه اسلام ، هر گونه مقدّم داشتن ديگران بر خود در تأمين نيازها و خواست ها ، ارزش تلقّى نمى گردد ؛ زيرا ترجيح بدون مرجِّح و تقديم نابه جا ، چنان كه در آداب ايثار خواهد آمد ، ارزش نيست . لذا در مصباح الشريعة ، ايثارِ مثبت ، چنين تعريف شده است:
أصلُ الإِيثارِ تَقديمُ الشَّى ءِ بِحَقِّهِ . ۳
ايثار ، در اصل ، مقدّم داشتن چيزى است به جا .
اين بخش ، براى تبيين ايثار مثبت از نگاه قرآن و حديث است . بنا بر اين ، آنچه پس از اين به عنوان جمع بندى متون اين بخش خواهد آمد ، درباره ايثار به عنوان يك ارزش مهمّ اخلاقى است .
