ادب ، در قرآن و حديث

در قرآن ، واژه ادب به كار نرفته ، هر چند معنا و مفهوم آن ، بارها مورد عنايت اين كتاب آسمانى قرار گرفته است ؛ امّا در احاديث اسلامى ، ادب به عنوان يك اصل مهمّ فرهنگى ، اخلاقى و اجتماعى ، فراوان به كار رفته است . به فرموده امام على عليه السلام :
لِكُلِّ أمرٍ أدَبٌ . ^۱
هر كارى ، آدابى [و آيينى] دارد .
برجسته ترين نكات در تبيين احاديث ادب ، عبارت اند از :

1. . ر. ك : غرر الحكم : ح ۷۲۸۰ .

حكمت نامه پيامبر اعظم صلَّي الله عليه و آله و سلّم - جلد هشتم

سخنى درباره ادب

ادب ، در اصل به معناى دعوت از مردم براى اجتماع بر «مأدَبه» يعنى طعام است . تهذيب اللغة اين واژه را چنين معنا كرده است :
أصلُ الأَدبِ الدُّعاءُ ، و قيلَ لِلصَّنيعِ يُدعى إلَيهِ النّاسُ مَدعاةٌ و مَأدَبَةٌ. وَ الأَدَبُ الَّذى يَتَأَدَّبُ بِهِ الأَديبُ مِنَ النّاسِ ، سُمِّىَ أدَبا لِأَنَّهُ يَأدِبُ النّاسَ الَّذينَ يَتَعَلَّمونَهُ إلَى المَحامِدِ ، و يَنهاهُم عَنِ المَقابِحِ. ^۱
اَدْب ، در اصل به معناى دعوت كردن است ، و به قولى ، غذايى كه مردم به آن دعوت مى شوند ؛ يعنى هم به معناى «دعوت كردن» و هم به معناى خود «غذا» . و ادبى را كه مردمان اديب فرا مى گيرند ، اَدَب گفته اند ؛ چون افرادى را كه ادب فرا مى گيرند ، به خوبى ها فرا مى خوانَد و از زشتى ها بازشان مى دارد.
و در معجم مقاييس اللغة آمده است :
الأَدْبُ : أن تَجمَعَ النّاسَ إلى طَعامِكَ ، و هِىَ المَأدَبَةُ و المَأدُبَةُ ، وَ الآدِبُ : الدَّاعى ... و مِن هذَا القِياسِ الأَدَبُ أيضا ؛ لِأَنَّهُ مُجمَعٌ عَلَى استِحسانِهِ . ^۲
اَدْب ، گرد آوردن مردم است براى غذايى كه فراهم آورده اى ، كه همان مأدَبه و مأدَبه است و آدِب ، دعوت كننده است . اَدَب نيز بر همين قياس است ؛ چون بر نيك بودن آن ، اجماع و اجتماع است .
دو نكته در ريشه لغوى ادب وجود دارد : يكى اجتماع مردم ، و ديگرى شايستگىِ كار . شايد به همين لحاظ ، انجام دادنِ كار به گونه اى كه در جامعه نيكو و شايسته شمرده شود ، ادب ناميده شده است . البتّه در كاربردهاى اين واژه در نصوص اسلامى ، توضيح خواهيم داد كه اين واژه به معناى مطلق تربيت هم آمده است .
بنا بر اين ، ادب ، در مفهوم ارزشىِ آن ، از مقوله هنر محسوب مى شود و اديب ، هنرمندى است كه كارى را زيبا و دل پذير انجام مى دهد . از اين رو ، دانشى كه موجب دور ماندن از خطا در گفتار و نوشتار است ، علم ادب ناميده مى شود؛ ^۳ بلكه به مطلق علوم و معارف نيز ادب اطلاق مى گردد؛ ^۴ چرا كه علم ، مايه شايستگى و زيبايىِ عمل است و هنر ارائه كار خوب و نيكو ، تنها از دانشمند بر مى آيد .

1. . معجم تهذيب اللغة : ج ۱ ص ۱۳۳ «أدب» .

2. . معجم مقاييس اللغة : ج ۱ ص ۷۴ «أدب» .

3. . علم ادب ، علمى است كه به وسيله آن از خلل گفتارى و نوشتارى در كلام عرب ، احتراز مى شود (المنجد : ص۵).

4. . آداب ، به مطلق علوم و معارف و يا تنها به علوم ادبى اطلاق مى شود (المنجد : ص۵) .

نام منبع :

حكمت نامه پيامبر اعظم صلَّي الله عليه و آله و سلّم - جلد هشتم

سایر پدیدآورندگان :

جمعي از پژوهشگران

تعداد جلد :

14

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

01/01/1386

نوبت چاپ :

اول

نتیجه جستجو برای « »