الباب الأوّل : الطّبّ والطّبابة

الفصل الأوّل : الطّبابة مِن منظار الإسلام

۱ / ۱ . أهَمِّيَّةُ عِلمِ الطِّبِّ

۳۳۵۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :العِلمُ عِلمانِ : عِلمُ الأَديانِ وعِلمُ الأَبدانِ . ^۱

۱ / ۲ . لِكُلِّ دَاءٍ دَواءٌ

۳۳۵۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ الَّذي خَلَقَ الأَدواءَ خَلَقَ لَها دَواءً . ^۲

۳۳۵۸.عنه صلى الله عليه و آله :تَداوَوا ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل لَم يُنزِل داءً إلّا وأنزَلَ لَهُ شِفاءً . ^۳

۱ / ۳ . الدَّواءُ مِنَ القَدَرِ

۳۳۵۹.سنن ابن ماجة عن أبي خزامة :سُئِلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : أرَأَيتَ أدِويَةً نَتَداوى بِها ، ورُقىً نَستَرقي بِها ، وتُقىً نَتَّقيها ، هَل تَرُدُّ مِن قَدَرِ اللّهِ شَيئاً؟
قالَ : هِيَ مِن قَدَرِ اللّهِ . ^۴

الفصل الثّاني : آداب الطّبابة وأحكامها

۲ / ۱ . الاِهتِمامُ بِمَعرِفَةِ الدَّاءِ

۳۳۶۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لِلشَّمَردَلِ المُتَطَبِّبِ ـ: لا تُداوِ أحَداً حَتّى تَعرِفَ داءَهُ . ^۵

باب يكم : پزشكى و درمان

فصل يكم : پزشكى از ديدگاه اسلام

۱ / ۱ . اهمّيت دانش پزشكى

۳۳۵۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش بر دو گونه است : دانش دين ها و دانش بدن ها .

۱ / ۲ . هر دردى درمانى دارد

۳۳۵۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آن كه دردها را آفريده ، براى آنها درمان نيز آفريده است .

۳۳۵۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خود را مداوا كنيد ؛ زيرا خداوند عز و جل هيچ دردى را فرو نفرستاده ، مگر اين كه براى آن ، شفايى هم نازل كرده است .

۱ / ۳ . درمان ، از تقدير است

۳۳۵۹.سنن ابن ماجةـ به نقل از ابو خزامه ـ: از پيامبر خدا پرسيدند: آيا اين كه با دارويى درمان كنيم يا دعايى را بر خود ببنديم يا پرهيزى بكنيم ، اين كار چيزى از تقدير خداوند را باز مى دارد؟
فرمود: «اين ، خود از تقدير خداوند است» .

فصل دوم : آداب و احكام طبابت

۲ / ۱ . تلاش براى شناخت بيمارى

۳۳۶۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به شَمَردَل پزشك ـ: هيچ كس را درمان مكن ، مگر آن گاه كه بيمارىِ او را بشناسى .

دسته اوّل : احاديثى كه اعجازِ پيشوايان دين در درمان بيمارى ها هستند ، مانند آنچه قرآن كريم در بيان معجزه عيسى عليه السلام نقل كرده كه مى فرمود :
«وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْىِ الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ . ^۱ به اذن خدا ، نابيناى مادرزاد و پيس را بهبود مى بخشم و به اذن خدا ، مردگان را زنده مى گردانم» .
دسته دوم : احاديثى كه در مورد پيشگيرى از بيمارى ها وارد شده اند.
دسته سوم : احاديثى كه در مورد درمان بيمارى ها نقل شده اند. اين احاديث نيز به دو بخش ، تقسيم مى شوند :
يك . درمان از طريق شفا خواستن به وسيله قرآن و دعا .
دو . درمان از طريق دارو .
احاديثى كه مربوط به اعجاز در مسائل پزشكى اند، در واقع ، خارج از محدوده احاديث طبّى مورد بحث قرار دارند.
نكته قابل توجّه ، اين كه طرح احاديث طبّ پيشگيرى ، براى عموم ، با توجّه به اين كه اين احاديث ، غالبا منطبق با موازين علمى اند و با اين توضيح كه عواملى كه براى پيشگيرى در اين احاديث مطرح شده ، علّت تامّه پيشگيرى نيستند ، مشكلى ايجاد نمى كند .
همچنين ، بخش اوّل از احاديث طبّى را ـ كه به وسيله آيات قرآن و دعا به درمان مى پردازند ـ نيز با توجّه به شرايط اجابت دعا و مجرّب بودن دعا در درمان بسيارى از بيمارى ها ، براى عموم مى توان مطرح كرد .
بنا بر اين ، تنها احاديثى كه مبناى عمل قرار گرفتن آنها ، بدون ارزيابىِ كامل ، صحيح نيست و پيش از ارزيابى دقيق ، نمى توان آنها را به عنوان ره نمودهاى پيشوايان دين به آنان نسبت داد ، احاديثى هستند كه درمان بيمارى ها را از طريق داروهاى ويژه اى توصيه كرده اند . براى ارزيابى دقيق اين گونه احاديث و بهره گيرىِ كامل از آنها ، بهترين راه ، آزمايش است . در واقع ، آزمايش و آزمايشگاه ، بهترين قرينه عقلى براى اثبات صحّت و سقم اين احاديث ، شمرده مى شود و خوش بختانه ، در عصر حاضر ، امكان بهره بردارى از اين روش ، بيش از هر وقت ديگر ، فراهم است .