بحثى درباره احاديث «شناخت خدا از طريق خدا»

گفتيم كه خداوند ، خود از ره نمايان به سوى خداشناسى است ؛ يعنى خدا را مى توان از طريق خود او شناخت . اكنون اين مسئله مطرح است كه مقصود از «شناخت خدا با خدا» چيست ؟
در پاسخ مى توان سه تفسير روشن از «شناخت خدا با خدا» ارائه كرد :

۱ . شناخت خدا از طريق آثار

خداوند متعال ، با ارائه آثار علم و قدرت و حكمت در نظام آفرينش به انسان ، او را با آفريدگار حكيم و تواناى جهان ، آشنا مى كند . شمارى از احاديث ، به اين تفسير اشاره دارند ، مانند :
إِنَّما عَرَّفَ اللّهُ ـ جَلَّ و عَزَّ ـ نَفسَهُ إِلى خَلقِهِ بِالكَلامِ وَ الدَّلالاتِ عَلَيهِ وَ الأَعلامِ . ^۱ بى ترديد ، خداى عز و جل ، خود رابا سخن و دلالت و نشانه ها به مردم شناسانده است.

۲. شناخت خدا از طريق تنزيه و تقديس

تنزيه و تقديس آفريدگار از مشابهت با آفريده ها ، دومين تفسير شناخت خدا به خداست .
صدر الدين شيرازى قدس سره در اين باره مى گويد :
معنايش اين است كه در آغاز با وجود اشيا ، بر وجود او استدلال شود . سپس، ذات او ، با نفىِ مانند و شبيه داشتن ، شناخته شود . پس چون غير او از او نفى شد و شبيهى، چه جسم باشد و چه روح، براى او تصوّر نشد ، دانسته مى شود كه او از توصيف به غير ذات خود ، منزّه است . پس هر كس خدا را اين گونه بشناسانَد كه به هيچ چيزى شبيه نيست و چيزى هم شبيه او نيست ، بى گمان ، خدا را به خدا شناخته است ، نه به غير او . ^۲
اين تفسير ، در شمارى از احاديث نيز آمده است ؛ مانند آن كه امير مؤمنان على عليه السلام ، در پاسخ كسى كه از ايشان پرسيد : «چگونه خدا ، خود را به تو شناسانده است؟» ، فرمود :
لا يَشبَهُهُ صورَةٌ ، و لا يُحَسُّ بالحَواسِّ ، و لا يُقاسُ بِالنّاسِ . ^۳ هيچ تصويرى ، شبيه او نيست و با حواس، حس نمى شود و با مردم، مقايسه نمى گردد .

الحديث

۲۹۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :ـ جَلَّ جَلالُهُ ـقالَ اللّهُ : عِبادي ، كُلُّكُم ضالٌّ إِلّا مَن هَدَيتُهُ ، وكُلُّكُم فَقيرٌ إِلّا مَن أَغنَيتُهُ ، وكُلُّكُم مُذنِبٌ إِلّا مَن عَصَمتُهُ . ^۱

۲۹۵.عنه صلى الله عليه و آله :مَن أَصبَحَ ولايَذكُرُ أَربَعَةَ أَشياءَ أَخافُ عَلَيهِ زَوالَ النِّعمَةِ : أَوَّلُها أن يَقولَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذي عَرَّفَني نَفسَهُ ولَم يَترُكني عُميانَ القَلبِ . .. . ^۲

حديث

۲۹۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ـ كه عظمتش بِشكوه باد ـخداوند مى فرمايد : «بندگان من! همه شما گم راهيد ، جز آن كه من ، او را ره بنمايم و همگى ناداريد ، جز آن كه من ، او را دارا كنم و همه گناهكاريد ، جز آن من ، او را نگاه دارم» .

۲۹۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه صبح برخيزد و از چهار چيز ياد نكند ، از زوال نعمتش بيمناكم : نخست ، آن كه بگويد : ستايش ، خدايى را كه خودش را به من شناسانْد و مرا كوردل وا ننهاد ... .