الفصل التّاسع : دور المحبّة في تأسيس الحكومة الإسلاميّة وتجديدها

۹ / ۱ . نُزُولُ آيَةِ الإِخاءِ

۲۹۷۰.الأمالي للطوسي عـن ابن عبّاس :لَمّا نَزَلَت : «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» ^۱ آخى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بَينَ المُسلِمين ؛ فَآخى بَينَ أبي بَكرٍ و عُمَرَ ، و بَينَ عُثمانَ و عَبدِ الرَّحمنِ ، و بَينَ فُلانٍ و فُلانٍ ، حَتّى آخى بَينَ أصحابِهِ أجمَعِهِم عَلى قَدرِ مَنازِلِهِم ، ثُمَّ قالَ لِعَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه السلام : أنتَ أخي و أنَا أخوكَ . ^۲

۹ / ۲ . مُؤاخاةُ أصحابِ النَّبِيّ صلى الله عليه و آله قَبلَ الهِجرَةِ

۲۹۷۱.الاستيعاب :آخى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بَينَ المُهاجِرين بِمَكَّةَ ، ثُمَّ آخى بَينَ المُهاجِرينَ وَالأَنصارِ بِالمَدينَةِ ، وقالَ في كُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما لِعَلِيٍّ عليه السلام : «أنتَ أخي فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ» ، وآخى بَينَهُ وبَينَ نَفسِهِ . ^۳

۹ / ۳ . مُؤاخاةُ أصحابِ النَّبيّ صلى الله عليه و آله بَعدَ الهِجرَةِ

۲۹۷۲.الإمام عليّ عليه السلام :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَمّا هاجَرَ إلَى المَدينَةِ آخى بَينَ أصحابِهِ مِنَ المُهاجِرينَ وَالأَنصار ، جَعَلَ المَواريثَ عَلَى الاُخُوَّةِ فِي الدِّينِ لا في ميراثِ الأَرحامِ ، وذلِكَ قَولُهُ تَعالى : «إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَـهَدُواْ بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ» إلى قَولِهِ سُبحانَهُ : «وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِّن وَلَـيَتِهِم مِّن شَىْ ءٍ حَتَّى يُهَاجِرُواْ» ^۴ ، فَأَخرَجَ الأَقارِبَ مِنَ الميراثِ وأثبَتَهُ لِأَهلِ الهِجرَةِ وأهلِ الدِّينِ خاصَّةً ، ثُمَّ عَطَفَ بِالقَولِ فَقالَ تَعالى : «وَالَّذِينَ كَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ إِلَا تَفْعَلُوهُ تَكُن فِتْنَةٌ فِى الأَْرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ» ^۵ ، فَكانَ مَن ماتَ مِنَ المُسلِمينَ يَصيرُ ميراثُهُ وتَرِكَتُهُ لِأَخيهِ فِي الدِّينِ دونَ القَرابَةِ وَالرَّحِمِ الوَشيجَةِ . ^۶
فَلَمّا قَوِيَ الإِسلامُ أنزَلَ اللّهُ : «النَّبِىُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَ أَزْوَ جُهُ أُمَّهَـتُهُمْ وَأُوْلُواْ الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِى كِتَـبِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهَـجِرِينَ إِلَا أَن تَفْعَلُواْ إِلَى أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَ لِكَ فِى الْكِتَـبِ مَسْطُورًا » ^۷ ، فَهذا مَعنى نَسخِ آيةِ الميراثِ . ^۸

فصل نهم : نقش مهروَرزى در تأسيس حكومت اسلامى و تجديد آن

۹ / ۱ . نزول آيه برادرى

۲۹۷۰.الأمالى ، طوسىـ به نقل از ابن عبّاس ـ: چون آيه «همانا مؤمنان ، برادرند» نازل شد ، پيامبر خدا ميان مسلمانان ، برادرى برقرار كرد : ابو بكر و عمر را با هم قرار داد ، عثمان و عبد الرحمان را با هم ، و فلانى و فلانى را با هم ، تا آن كه ميان همه يارانش ، برحَسَب منزلتشان ، پيوند برادرى برقرار ساخت . آن گاه به على بن ابى طالب عليه السلام فرمود : «من و تو نيز با هم برادريم» .

۹ / ۲ . برادر شدن ياران پيامبر صلى الله عليه و آله ، پيش از هجرت

۲۹۷۱.الاستيعاب :پيامبر خدا، در مكّه، ميان مهاجران برادرى افكند و سپس در مدينه ، ميان مهاجران و انصار پيوند برادرى برقرار ساخت و در هر دو مورد ، به على عليه السلام فرمود : «تو در دنيا و آخرت ، برادر منى» و ميان او و خود ، برادرى افكند.

۹ / ۳ . برادر شدن ياران پيامبر صلى الله عليه و آله ، پس از هجرت

۲۹۷۲.امام على عليه السلام :پيامبر خدا ، چون به مدينه هجرت كرد ، ميان ياران مهاجر و انصارش برادرى افكند و ارثبَرى را بر پايه برادرىِ دينى قرار داد ، نه بر پايه پيوند خويشاوندى . اين است سخن خداى متعال كه : «كسانى كه ايمان آورده اند و هجرت كرده اند و در راه خدا، با مال و جان خود به جهاد پرداخته اند و كسانى كه [مهاجران را ]پناه داده اند و يارى كرده اند ، آنان ، ياران يكديگرند» تا اين سخن خداى سبحان كه : «و كسانى كه ايمان آورده اند ، ولى هجرت نكرده اند ، هيچ گونه خويشاوندى [ـِ دينى]اى با شما ندارند ، مگر آن كه هجرت كنند» . بدين ترتيب ، خويشاوندان را از ميراث خارج ساخت و آن را ويژه اهل هجرت و اهل دين ، قرار داد . سپس خداوند متعال ، در ادامه سخن فرمود : «و كسانى كه كفر ورزيدند ، ياران يكديگرند . اگر اين [دستور ]را به كار نبنديد ، در زمين ،فتنه و فسادى بزرگ ، پديد خواهد آمد» . پس هر يك از مسلمانان كه در مى گذشت ، ميراث و اموالِ به جا مانده اش به برادر دينى اش مى رسيد ، نه به خويشان و بستگان نزديكش.
امّا چون اسلام نيرومند شد ، خداوند ، اين آيه را فرو فرستاد : «پيامبر به مؤمنان ، ازخودشان سزاوارتر [ونزديك تر ]است و همسرانش مادران ايشان اند ، و خويشاوندان ، طبق كتاب خدا ، بعضى نسبت به بعضى اولويت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّم اند] ، مگر آن كه بخواهيد به دوستان [مؤمن ]خود[وصيّت يا ]نيكى كنيد ؛ و اين در كتاب [خدا] ، نگاشته شده است» . اين است معناى منسوخ شدن «آيه ميراث» .

۲۹۶۷.صحيح البخاري عن أبيهريرة :قَبَّلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله الحَسَنَ بنَ عَلِيٍّ وعِندَهُ الأَقرَعُ بنُ حابِسٍ التَّميمِيُّ جالِسا ، فَقالَ الأَقرَعُ : إنَّ لي عَشرَةً مِنَ الوَلَدِ ما قَبَّلتُ مِنهُم أحَدا ! فَنَظَرَ إلَيهِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ قالَ : مَن لا يَرحَم لا يُرحَم . ^۱

۸ / ۳ . مَن تَحرُمُ مَحَبَّتُهُ

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّى وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَآءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ كَفَرُواْ بِمَا جَآءَكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَـدًا فِى سَبِيلِى وَ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِى تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَآ أَخْفَيْتُمْ وَ مَآ أَعْلَنتُمْ وَ مَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِيلِ » . ^۲

الحديث

۲۹۶۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّهِ وَ اليَومِ الآخِرِ فَلا يُؤاخِيَنَّ كافِرا ، و لا يُخالِطَنَّ فاجِرا . و مَن آخى كافِرا أو خالَطَ فاجِرا كانَ كافِرا فاجِرا . ^۳

۸ / ۴ . مَن تُكرَهُ مَحَبَّتُهُ

۲۹۶۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :تَوَقَّوا مُصاحَبَةَ كُلِّ ضَعيفِ الخَيرِ قَوِيِّ الشَّرِّ خَبيثِ النَّفسِ ، إذا خافَ خَنَسَ ، و إذا أمِنَ بَطَشَ . ^۴

۲۹۶۷.صحيح البخارىـ به نقل از ابو هُرَيره ـ: پيامبر خدا ، در حالى كه اَقرع بن حابِس تميمى نزد ايشان نشسته بود ، حسن بن على عليهماالسلام را بوسيد . اقرع گفت : من ، ده فرزند دارم و تاكنون هيچ يك از آنان را نبوسيده ام!
پيامبر خدا به او نگاهى كرد و فرمود : «هر كه مهربانى نكند ، مورد مهربانى قرار نخواهد گرفت» .

۸ / ۳ . آنان كه دوستى شان حرام است

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى بر مگيريد [ به طورى ] كه با آنها اظهار دوستى كنيد، و حال آن كه قطعاً منكر آن حقيقتى هستند كه براى شما آمده ، [ و ] پيامبر [ خدا ] و شما را [ از مكّه ]بيرون مى كنند كه [ چرا ]به خدا، پروردگارتان ، ايمان آورده ايد ـ اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودىِ من بيرون آمده باشيد ـ . [ شما ]پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار مى كنيد ، در حالى كه من به آنچه پنهان داشته ايد و آنچه آشكار نموده ايد ، داناترم. و هر كس از شما چنين كند، قطعاً از راه درست ، منحرف گرديده است» .

حديث

۲۹۶۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هركس به خدا و روز قيامتْ ايمان دارد ، با هيچ كافرى ، برادرى نكند و با هيچ فاجرى (بدكارى)، مصاحبت نكند . هركس با كافرى، برادرى كند يا با فاجرى مصاحبت كند ، خود ، كافرى فاجر است .

۸ / ۴ . آنان كه دوستى شان مكروه است

۲۹۶۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از مصاحبت با هر آن كه خيرش ضعيف ، شرّش نيرومند و جانش پليد است ، خود را نگه داريد ؛ [يعنى ]آن كه هر گاه بترسد ، نهان مى شود و چون ايمن گردد ، يورش مى برَد .