الفصل الرّابع : مراتب النّهي عن المنكر

۴ / ۱ . وجُوبُ عَدَمِ الرِّضا بِالمُنكَرِ

الكتاب

« قَالَ إِنِّى لِعَمَلِكُم مِّنَ الْقَالِينَ » . ^۱

الحديث

۲۷۹۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إذا عُمِلَتِ الخَطيئَةُ في الأرضِ ، كانَ مَن شَهِدَها فأنكَرَها كمَن غابَ عَنها، ومَن غابَ عَنها فرَضِيَها كانَ كمَن شَهِدَها . ^۲

۴ / ۲ . وجُوبُ الإعراضِ عَن أهلِ المَعاصي

الكتاب

« وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى ءَايَـتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُواْ فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيْطَـنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّــلِمِينَ » . ^۳

الحديث

۲۷۹۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :تَقَرَّبوا إلَى اللّهِ تَعالى بِبُغضِ أهلِ المَعاصي ، وَالقَوهُم بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ ، والتَمِسوا رِضا اللّهِ بِسَخَطِهِم ، وتَقَرَّبوا إلَى اللّهِ بِالتَّباعُدِ مِنهُم . ^۴

۴ / ۳ . أدنى مَراتِبِ النَّهيِ وأعلاها

۲۷۹۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن رَأى مِنكُم مُنكَرا فَغيَّرَهُ بِيَدِهِ فقَد بَرِئَ ، ومَن لَم يَستَطِعْ أن يُغَيِّرَهُ بِيَدِهِ فغَيَّرَهُ بلِسانِهِ فقَد بَرِئَ ، ومَن لَم يَستَطِعْ أن يُغَيِّرَهُ بلِسانِهِ فغَيَّرَهُ بقَلبِهِ فقَد بَرِئَ ، وذلكَ أضعَفُ الإيمانِ . ^۵

فصل چهارم : مراتب نهى از منكر

۴ / ۱ . وجوب راضى نبودن به منكر

قرآن

«[ لوط ]گفت: «به راستى من ، دشمن كردار شمايم»» .

حديث

۲۷۹۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر گاه در روى زمين ، گناهى صورت گيرد، كسى كه شاهد آن باشد و بر آن كار خُرده بگيرد، مانند كسى است كه شاهد آن نبوده است، و كسى كه شاهدش نباشد، امّا به آن كار راضى باشد، مانند كسى است كه شاهد آن بوده است.

۴ / ۲ . وجوب كناره گيرى از گناهكاران

قرآن

«و چون ببينى كسانى [به قصد تخطئه] در آيات ما فرو مى روند، از ايشان روى برتاب، تا به سخنى غير از آن بپردازند . و اگر شيطان ، تو را [در اين باره] به فراموشى انداخت، پس از توجّه، [ديگر] با قوم ستمكار منشين» .

حديث

۲۷۹۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با نفرت از گنهكاران، به خداوند متعال نزديك شويد و با اين افراد، با تُرش رويى برخورد كنيد و با خشم گرفتن بر آنان، خشنودىِ خدا را بجوييد و با دورى كردن از آنها، به خدا نزديك شويد.

۴/۳.كمترين مرتبه نهى از منكر و بالاترين مرتبه آن

۲۷۹۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر يك از شما منكرى را ببيند و با دست خود ، آن را تغيير دهد، وظيفه اش را انجام داده است و كسى كه نتواند با دستش آن را تغيير دهد، ولى با زبانش تغيير دهد، وظيفه اش را انجام داده است و كسى كه نتواند با دست و زبانش آن را تغيير دهد ، ولى در قلبش آن را انكار كند، وظيفه اش را انجام داده است. اين، ضعيف ترين مرحله ايمان است.

۲۷۹۲.عنه صلى الله عليه و آله :لا أعرِفَنَّ رَجُلاً مِنكُم عَلِمَ عِلما فكَتَمَهُ فَرَقا مِنَ النّاسِ . ^۱

الفصل الثّالث : آداب الأمر والنّهي وشروطه

۳ / ۱ . شُروطُ الآمِرِ والنّاهي

۲۷۹۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لا يَأمُرُ بِالمَعروفِ ولا يَنهى عَنِ المُنكَرِ إلّا مَن كانَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ : رَفيقٌ بِما يَأمُرُ بِهِ رَفيقٌ فيما يَنهى عَنهُ ، عَدلٌ فيما يَأمُرُ بِهِ عَدلٌ فيما يَنهى عَنهُ، عالِمٌ بِما يَأمُرُ بِهِ عالِمٌ بِما يَنهى عَنهُ . ^۲

۳ / ۲ . أدَبُ الأمِرِ

۲۷۹۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن أمَرَ بِمَعروفٍ فليَكُنْ أمرُهُ ذلكَ بِمَعروفٍ . ^۳

۳ / ۳ . ذَمُّ مَن يأمُرُ بِما لا يأتي

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ » . ^۴

الحديث

۲۷۹۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لعِبد اللّه بن مسعود ـ: يَابنَ مَسعودٍ ، لا تَكُنْ مِمَّن يُشَدِّدُ عَلَى النّاسِ ويُخَفِّفُ عَن نَفسِهِ ، يَقولُ اللّهُ تَعالى : «لِمَ تَقولونَ ما لا تَفعَلونَ» ؟! ^۵

۲۷۹۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :مبادا بفهمم كه فردى از شما دانشى (اطّلاعاتى) داشته باشد و از ترس مردم، آن را كتمان كند؟!

فصل سوم : آداب و شرايط امر به معروف و نهى از منكر

۳ / ۱ . شرايط امر كننده و نهى كننده

۲۷۹۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :امر به معروف و نهى از منكر نكند، مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود، طريق مدارا پيش گيرد؛ در امر و نهى خود، به عدالت رفتار كند؛ و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.

۳ / ۲ . ادب امر كردن

۲۷۹۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه به كار خوبى فرمان مى دهد، بايد اين فرمان دادن را با شيوه خوبى انجام دهد.

۳ / ۳ . نكوهش امر كننده اى كه خود انجام نمى دهد

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! چرا چيزى را مى گوييد كه انجام نمى دهيد؟ نزد خدا سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد» .

حديث

۲۷۹۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به عبد اللّه بن مسعود ـ: اى پسر مسعود! از آنان مباش كه بر مردم ، سخت مى گيرند و بر خود ، آسان. خداوند متعال مى فرمايد: «چرا چيزى را مى گوييد كه خود ، عمل نمى كنيد؟» .