تحقيقى درباره مراسم برائت از مشركان

يكى از واجبات سياسى حج، از ديدگاه امام خمينى قدس سرهاعلان برائت از مشركان است . براى آشنا شدن با مبانىِ اين نظريه و نقش اداى اين فريضه مهم در پيشبرد اهداف و آرمان هاى اسلام در جهان امروز، بايد چند مسئله بررسى شود :

۱ . معناى شرك و مشرك

شرك، ضدّ توحيد و به معناى اعتقاد به قدرت هاى موهوم است . موحّد، حقيقتْ پرست و يكتاپرست است و مشرك ، موهومْ پرست و مطيع قدرت هاى خيالى و پندارى است. قدرت هاى موهومى كه مورد پرستش مشركان قرار مى گيرند، به سه دسته تقسيم مى شوند و به تعبير ديگر، در جهان بينى شرك و مشركان، سه نوع بُت وجود دارد : بُت نفس ، بُت جماد ، و بُت قدرت هاى طاغوتى .
خطر بزرگى كه امروز ، جوامع توحيدى را تهديد مى كند ، شرك عملى به معناى سوم ، يعنى پرستش و فرمانبرى از بت هاى نو و قدرت هاى استكبارى است و فلسفه برائت از مشركان در جهان امروز ، مبارزه با سلطه جويى قدرت هاى طاغوتى ، و استقلال ، عزّت و اقتدار مسلمانان در جهان است .

۲ . اديان الهى و برائت از مشركان

ابراهيم خليل عليه السلام نخستين پيامبرى بود كه با صراحت، مسئله برائت از شرك و مشركان را اعلام كرد . از اين رو، قرآن ، مسلمانان را به تأسّى از آن بزرگوار مى خواند:
«قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِى إِبْرَ هِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُو إِذْ قَالُواْ لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَءَ ؤُاْ مِنكُمْ وَ مِمَّاتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ ... . ^۱ همانا براى شما، در [پيروى از ]ابراهيم و همراهان او سرمشقى نيكوست ، آن گاه كه به قوم خود گفتند: «ما از شما و از آنچه به جاى خدا مى پرستيد، بيزاريم...»» .
و امّت اسلام ، در اعلان برائت از مشركان، به آن اُسوه تاريخ پيامبران ، اقتدا كرده است . افزون بر اين، با نگرشى دقيق در قرآن كريم، به روشنى در مى يابيم كه برائت از مشركان، يكى از دو رُكن اصلىِ توحيد است و همه پيامبران الهى ، موظّف بودند كه در كنار دعوت مردم به پرستش خداوند ، آنها را به دورى از قدرت هاى طاغوتى و بيزارى از مطلقِ شرك و مشرك ، دعوت نمايند:

الفصل السّادس : النّوادر

۶ / ۱ . البَراءَةُ مِنَ المُشرِكينَ في الحَجِّ

الكتاب

« بَرَآءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَـهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِينَ * فَسِيحُواْ فِى الأَْرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِى الْكَـفِرِينَ * وَأَذَ نٌ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الأَْكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِىءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ » . ^۱

الحديث

۲۷۷۵.مسند ابن حنبل عن زَيد بن يثيع عن أبي بَكر :إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله بَعَثَهُ بِبَراءَةٍ لِأَهلِ مَكَّةَ : لا يَحُجُّ بَعدَ العامِ مُشرِكٌ ، ولا يَطوفُ بِالبَيتِ عُريانٌ ، ولا يَدخُلُ الجَنَّةَ إلّا نَفسٌ مُسلِمَةٌ ، مَن كانَ بَينَهُ وبَينَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مُدَّةٌ فَأَجَلُهُ إلى مُدَّتِهِ ، وَاللّهُ بَريءٌ مِنَ المُشرِكينَ ورَسولُهُ . قالَ : فَسارَ بِها ثَلاثا ، ثُمَّ قالَ لِعَلِيٍّ عليه السلام : اِلحَقهُ فَرُدَّ عَلَيَّ أبا بَكرٍ وَبلِّغها أنتَ . قالَ : فَفَعَلَ ، قالَ : فَلَمّا قَدِمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أبو بَكرٍ بَكى ، قالَ : يا رَسولَ اللّهِ ، حَدَثَ فِيَّ شَيءٌ ؟ ! قالَ : ما حَدَثَ فيكَ إلّا خَيرٌ ، ولكِن اُمِرتُ أن لا يُبَلِّغَهُ إلّا أنَا أو رَجُلٌ مِنّي . ^۲

فصل ششم : گوناگون

۶ / ۱ . برائت از مشركان در حج

قرآن

«[ اين آيات ، ]اعلام بيزارى [ و عدم تعهّد ]است از طرف خدا و پيامبرش، نسبت به آن مشركانى كه با ايشان ، پيمان بسته ايد. پس [ اى مشركان! ]چهار ماه [ ديگر با امنيّت كامل، ]در زمين بگرديد و بدانيد كه شما نمى توانيد خدا را به سُتوه آوريد، و اين خداست كه رسوا كننده كافران است. و [ اين آيات، ]اعلامى است از جانب خدا و فرستاده اش، به مردم در روزِ حجّ اكبر كه: «خدا و فرستاده اش، در برابر مشركان ، تعهّدى ندارند» . [ با اين حال، ]اگر [ از كفر ]توبه كنيد، آنْ براى شما بهتر است، و اگر روى بگردانيد، پس بدانيد كه شما ، خدا را درمانده نخواهيد كرد. و به كسانى كه كفر ورزيدند، بشارت عذابى دردناك بده» .

حديث

۲۷۷۵.مسند ابن حنبلـ به نقل از زيد بن يثيع ، درباره ابو بكر ـ: پيامبر صلى الله عليه و آله او (ابو بكر) را با [ آيات ]برائت، به سوى مردم مكّه فرستاد [تا بگويد] كه: «هيچ مشركى پس از اين سال، حج نگزارد . برهنه اى به دور كعبه طواف نكند . جز انسان مسلمان، كسى وارد بهشت نمى شود . هر كس با پيامبر خدا پيمانى دارد ، فقط تا پايان مدّتش مهلت دارد ؛ و خداوند و فرستاده اش از مشركانْ بيزارند» .
سه روز پس از حركت ابو بكر ، پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود : «به او برس و ابو بكر را به سوى من ، باز گردان و خود ، آيات [برائت] را ابلاغ كن» .
پس على عليه السلام همان كار را كرد . چون ابو بكر بر پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد ، گريست و گفت : اى پيامبر خدا ! درباره من ، چيزى رُخ داده است ؟
فرمود : «جز خير ، درباره تو رُخ نداده است ؛ ولى فرمان يافتم كه آن را كسى جز من يا مردى از [خاندان]من ، ابلاغ نكند» .