تأمّلْ به جاست ؛ چرا كه آن ، رويكرد به خداوند و روى گردانى از غير خدا با همه همّت است .
هر يك از اين دو مرتبه اخير ، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان ، مراتب بسيارى دارد ، علاوه بر اين كه خودِ روزه هم از زاويه انگيزه هاى روزه دار ، گوناگون است . نقطه اوج اين مراتب ، حال روزه دارى است كه انگيزه روزه دارى اش ، نه بيم از كيفر و نه شوق به ثواب ، بلكه تنها فرمان بُردارى از فرمان خداوند ، علاقه مندى به نزديكى به خداى سبحان و كسب رضا و لقاى اوست . ^۱

سخنى درباره مراتب روزه دارى

علماى اخلاق و سير و سلوك ، روزه را به : روزه عوام ، روزه خواص و روزه خواصّ خواص ، تقسيم كرده اند و اينك ، توضيح فشرده اى از آنها :

دسته اوّل . روزه عوام

اين مرتبه روزه ، با پرهيز از مفطِرات روزه ، صورت مى پذيرد ، با شرحى كه در كتاب هاى فقهى آمده است . اين مرتبه ، آسان ترين و پايين ترين مرتبه روزه است . اين سخن پيامبر صلى الله عليه و آله به همين مرتبه روزه اشاره دارد :
إنَّ أيسَرَ مَا افتَرَضَ اللّهُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ في صِيامِه ، تَركُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ . ^۱ آسان ترين چيزى كه خداى متعال بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته است ، نخوردن و نياشاميدن است .

دسته دوم . روزه خواص

در اين مرتبه روزه ، روزه دار ، تنها به پرهيز از مفطِرات روزه ، بسنده نمى كند ؛ بلكه از همه حرام هاى الهى پرهيز مى نمايد . از اين رو ، اجتناب از مفطِرات ، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرام ها ، شرط قبولى آن .

دسته سوم . روزه خواصّ خواص

اين مرتبه روزه ، با باز داشتن دل و نگهدارى آن از هر چيزى (چه حلال و چه حرام) كه اشغال كننده دل است ، بجز خدا ، به دست مى آيد . ابو حامد غزّالى (م ۵۰۵ ق) در توصيف اين مرتبه روزه مى گويد :
امّا روزه خواصّ خواص ، روزه دل از همّت هاى دون و انديشه هاى دنيوى و باز داشتن كلّى آن از غير خداوند است . شكستن اين مرتبه از روزه ، با انديشه درباره غير خدا و قيامت ، و فكر درباره دنيا تحقّق مى يابد ـ مگر دنيايى كه به خاطر دين خواسته شود ، كه چنين دنيايى ، توشه آخرت است و دنيا نيست ـ تا آن جا كه اهل دل گفته اند : «هر كس در روزش به تدبير آنچه با آن افطار مى كند ، اهتمام ورزد ، گناه بر او نوشته مى شود ؛ چرا كه اين ، از كم اطمينانى به فضل خدا و يقين اندك به روزىِ وعده داده شده خويش است» .
اين مرتبه ، رتبه پيامبران ، صدّيقان و مقرّبان است . در تفصيل قولى آن ، نبايد درنگ طولانى داشت ؛ ولى در تحقّق عملى آن ،