« وَ زَكَرِيَّآ إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِى فَرْدًا وَ أَنتَ خَيْرُ الْوَ رِثِينَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُواْ يُسَـرِعُونَ فِى الْخَيْرَ تِ وَ يَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ كَانُواْ لَنَا خَـشِعِينَ » . ^۱

الحديث

۲۳۱۷.الزهد لابن المبارك عن عبد اللّه بن شدّاد :قالَ رَجُلٌ : يا رَسولَ اللّهِ ! مَا الأَوّاهُ ؟ قالَ : الأَوّاهُ الخاشِعُ الدَّعّاءُ المُتَضَرِّعُ ، ثُمَّ قَرَأَ «إِنَّ إِبْرَ هِيمَ لَأَوَّ هٌ حَلِيمٌ» . ^۲

۱ / ۳ . التَّقَدُّمُ فِي الدُّعاءِ

۲۳۱۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :اِحفَظِ اللّهَ يَحفَظكَ ، وَاحفَظِ اللّهَ تَجِدهُ أمامَكَ ، تَعَرَّف إلَى اللّهِ عز و جل فِي الرَّخاءِ يَعرِفكَ فِي الشِّدَّةِ ، إذا سَأَلتَ فَاسأَلِ اللّهَ ، وإذَا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللّهِ عز و جل . ^۳

۲۳۱۹.عنه صلى الله عليه و آله :ثَلاثٌ مَن رُزِقَهُنَّ فَقَد رُزِقَ خَيرَ الدّارَينِ: الرِّضا بِالقَضاءِ ، وَالصَّبرُ عَلَى البَلاءِ ، وَالدُّعاءُ فِي الرَّخاءِ . ^۴

الفصل الثّاني : فضل الدّعاء

۲ / ۱ . مُخُّ العِبادَةِ

۲۳۲۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، ولا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . ^۵

«و زكريّا را [ ياد كن ] هنگامى كه پروردگار خود را خواند: «پروردگارا! مرا تنها مگذار و تو بهترين ارث برندگانى» . پس [ دعاى ]او را اجابت كرديم و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته [ و آماده حمل ]كرديم؛ زيرا آنان در كارهاى نيك، شتاب مى كردند و ما را از روى رغبت و بيم مى خواندند و در برابر ما فروتن بودند» .

حديث

۲۳۱۷.الزهد ، ابن مباركـ به نقل از عبد اللّه بن شدّاد ـ: مردى گفت : اى پيامبر خدا! «اَوّاه» به چه معناست ؟ فرمود : «اَوّاه ، يعنى كسى كه خاكسار و بسيار اهل دعا و زارى است» .
سپس اين آيه را خواند : «راستى كه ابراهيم ، اَوّاه و بردبار بود» .

۱ / ۳ . پيش دستى كردن در دعا

۲۳۱۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خدا را پاس بدار تا تو را پاس بدارد، و خدا را پاس بدار تا او را در برابر خود بيابى . در هنگام آسايش، خدا را بشناس تا در هنگام سختى ، او تو را بشناسد . هر گاه چيزى خواستى ، از خداوند عز و جل بخواه و هر گاه كمكى جُستى ، از خداوند عز و جل بجوى.

۲۳۱۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سه چيز است كه روزىِ هر كس شود ، خير هر دو سرا روزىِ او شده است : خرسندى به قضاى الهى ، شكيبايى بر بلا ، و دعا كردن در هنگام آسايش.

فصل دوم : ارزش دعا

۲ / ۱ . مغز عبادت

۲۳۲۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دعا ، مغز عبادت است و اگر دعا باشد ، هيچ كس هلاك نمى شود.

الباب الثّالث : الدّعاء والذّكر

الفصل الأوّل : الحثّ على الدّعاء

۱ / ۱ . الاِهتِمامُ بِالدُّعاءِ

الكتاب

« وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ » . ^۱

الحديث

۲۳۱۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أربَعٌ مَن كُنَّ فيهِ أمِنَ يَومَ الفَزَعِ الأَكبَرِ : . . . وإذا كانَت لَهُ حاجَةٌ سَأَلَ رَبَّهُ . ^۲

۲۳۱۵.عنه صلى الله عليه و آله :ما مِن عَبدٍ سَلَكَ وادِيا فَيَبسُطُ كَفَّيهِ فَيَذكُرُ اللّهَ ويَدعو ، إلّا مَلَأَ اللّهُ ذلِكَ الوادِيَ حَسَناتٍ ، فَليَعظُم ذلِكَ الوادي أو لِيَصغُر . ^۳

۲۳۱۶.عنه صلى الله عليه و آله :مَن أكثَرَ الدُّعاءَ قالَتِ المَلائِكَةُ : صَوتٌ مَعروفٌ ، ودُعاءٌ مُستَجابٌ ، وحاجَةٌ مَقضِيَّةٌ . ^۴

۱ / ۲ . اِهتِمامُ أولِياءِ اللّهِ بِالدُّعاءِ

الكتاب

« وَ مَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَ هِيمَ لِأَبِيهِ إِلَا عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَآ إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِّلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَ هِيمَ لَأَوَّ هٌ حَلِيمٌ » . ^۵

باب سوم : دعا و ذكر

فصل يكم : تشويق كردن به دعا

۱ / ۱ . اهتمام ورزيدن به دعا

قرآن

«و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [ بگو كه ]من نزديكم و دعاى دعاكننده را ـ به هنگامى كه مرا بخواند ـ اجابت مى كنم. پس [ آنان ] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند» .

حديث

۲۳۱۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :چهار خصلت است كه هر كه داشته باشد ، در آن روزِ وحشتناك بزرگ (قيامت) ، آسوده است : ... و هر گاه حاجتى داشته باشد ، از پروردگارش بخواهد.

۲۳۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هيچ بنده اى نيست كه در وادى اى برود و دو دستش را بگشايد و ذكر خدا بگويد و دعا كند ، مگر اين كه خداوند ، آن وادى را پُر از ثواب مى كند ؛ خواه آن وادى، بزرگ باشد يا كوچك .

۲۳۱۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه بسيار دعا كند ، فرشتگان مى گويند : اين ، صدايى آشنا و دعايى است كه پذيرفته مى شود و حاجتى است كه برآورده مى گردد .

۱ / ۲ . اهتمام اولياى خدا به دعا

قرآن

«و طلب آمرزش ابراهيم براى پدرش، جز براى وعده اى كه به او داده بود، نبود. و [ لى ]هنگامى كه براى او روشن شد كه وى دشمن خداست، از او بيزارى جست. راستى كه ابراهيم، خداترس بردبار بود» .