۹ / ۵ . قَولُ «لا أعلَمُ»

۱۷۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ من وَصِيَّتِهِ لِأَبي ذَرٍّ ـ: يا أباذَرٍّ ، إذا سُئِلتَ عَن عِلمٍ لا تَعلَمُهُ فَقُل: «لا أعلَمُهُ» تَنجُ مِن تَبِعَتِهِ ، ولا تُفتِ النّاسَ بِما لا عِلمَ لَكَ بِهِ تَنجُ مِن عَذابِ يَومِ القِيامَةِ. ^۱

الفصل العاشر : فضل العلماء

۱۰ / ۱ . اُمَناءُ اللّهِ

۱۷۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :العُلَماءُ اُمَناءُ اللّهِ عَلى خَلقِهِ. ^۲

۱۷۳.عنه صلى الله عليه و آله :العُلَماءُ اُمَناءُ اُمَّتي. ^۳

۱۷۴.عنه صلى الله عليه و آله :العِلمُ وَديعَةُ اللّهِ في أرضِهِ ، وَالعُلَماءُ اُمَناؤُهُ عَلَيهِ ، فَمَن عَمِلَ بِعِلمِهِ أدّى أمانَتَهُ ، ومَن لَم يَعمَل كُتِبَ في ديوانِ اللّهِ تَعالى أنَّهُ مِنَ الخائِنينَ . ^۴

۱۰ / ۲ . وَرَثَةُ الأَنبِياءِ

۱۷۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الأَنبِياءِ ، وإنَّ الأَنبِياءَ لَم يُوَرِّثوا ديناراً ولا دِرهَماً ، ولكِن وَرَّثُوا العِلمَ ، فَمَن أخَذَ مِنهُ أخَذَ بِحَظٍّ وافِرٍ. ^۵

۱۷۶.عنه صلى الله عليه و آله :أكرِمُوا العُلَماءَ فَإِنَّهُم وَرَثَةُ الأَنبِياءِ ، فَمَن أكرَمَهُم فَقَد أكرَمَ اللّهَ ورَسولَهُ. ^۶

۹ / ۵ . گفتنِ «نمى دانم»

۱۷۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارشش به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! هر گاه از دانشى پرسيده شدى كه آن را نمى دانى ، بگو : «نمى دانم» تا از پيامدهاى آن ، رهايى يابى و در آنچه نمى دانى ، به مردم فتوا مده تا از كيفرِ روز قيامت بِرَهى .

فصل دهم : ارزش عالمان

۱۰ / ۱ . امينان خدا

۱۷۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانشمندان ، امينان خداوند بر آفريده هاى او هستند .

۱۷۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانشمندان ، امينان امّت من هستند .

۱۷۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش ، وديعه خدا در زمين اوست و دانشمندان ، امينان او بر آن هستند . پس هر كس دانش خود را به كار بندد ، امانتش را ادا كرده است و هر كس به كار نبندد ، در ديوان خداوند متعال ، جزو خيانتكاران نوشته مى شود .

۱۰ / ۲ . وارثان پيامبران

۱۷۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :همانا دانشمندان ، وارثان پيامبران اند . پيامبران ، دينار و درهم به ارث ننهاده اند ؛ بلكه دانش را به ارث گذاشته اند . پس هر كس از آن [دانش] بر گيرد ، بهره اى فراوان برده است .

۱۷۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانشمندان را گرامى بداريد ؛ چرا كه آنان ، وارثان پيامبران اند . پس هر كس آنان را گرامى بدارد ، خدا و پيامبرش را گرامى داشته است .

الفصل التاسع : آداب التّعليم

۹ / ۱ . الإِخلاصُ

۱۶۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :العالِمُ إذا أرادَ بِعِلمِهِ وَجهَ اللّهِ عز و جل هابَهُ كُلُّ شَيءٍ ، وإذا أرادَ بِعِلمِهِ أن يَكنِزَ بِهِ الكُنوزَ هابَ مِن كُلِّ شَيءٍ. ^۱

۹ / ۲ . المُواساةُ بَينَ المُتَعَلِّمينَ

۱۶۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أبعَدُ الخَلقِ مِنَ اللّهِ رَجُلانِ : رَجُلٌ يُجالِسُ الاُمَراءَ فَما قالوا مِن جَورٍ صَدَّقَهُم عَلَيهِ ، ومُعَلِّمُ الصِّبيانِ لا يُواسي بَينَهُم ولا يُراقِبُ اللّهَ فِي اليَتيمِ. ^۲

۹ / ۳ . تَوقيرُ المُتَعَلِّمِ

۱۶۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :وَقِّروا مَن تُعَلِّمونَهُ العِلمَ. ^۳

۹ / ۴ . الرِّفقُ

۱۶۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لينوا لِمَن تُعَلِّمونَ ولِمَن تَتَعَلَّمونَ مِنهُ. ^۴

۱۷۰.عنه صلى الله عليه و آله :إنَّ اللّهَ لَم يَبعَثني مُعَنِّتاً ولا مُتَعَنِّتاً ، ولكِن بَعَثَني مُعَلِّماً مُيَسِّراً. ^۵

فصل نهم : آدابِ آموختن

۹ / ۱ . اخلاص

۱۶۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانشمند ، اگر با دانشش خشنودى خداوند عز و جل را بخواهد ، همه چيز از او مى هراسد و اگر بخواهد با دانشش زر اندوزد ، از همه چيز مى هراسد .

۹ / ۲ . رفتار برابر با علم آموزان

۱۶۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دورترينِ مردم از خداوند ، دو كس اند : كسى كه با فرمان روايان مى نشيند و هر سخن ستمى را كه مى گويند ، تأييد مى كند ، و آموزگار كودكان كه با آنان يكسان رفتار نمى كند و درباره يتيم ، خدا را در نظر نمى گيرد .

۹ / ۳ . بزرگداشت علم آموزان

۱۶۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسانى را كه به آنها دانش مى آموزيد ، بزرگ بداريد .

۹ / ۴ . مدارا

۱۶۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با كسى كه به او مى آموزيد و نيز كسى كه از او فرا مى گيريد ، نرمى كنيد .

۱۷۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند ، مرا سختگير و آزار دهنده برنينگيخت ؛ بلكه مرا آموزگارى آسانگير برانگيخت .