الفصل السابع والعشرون : العجب

۲۷ / ۱ . العُجبُ يُوجِبُ الهَلاكَ

۲۰۵۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :اُوْحى اللّه تعالى إلى داوود : يا دَاوُودُ بَشِّر المُذْنِبين ، وأنْذِر الصِّدِّيقينَ ، قال : كَيْفَ أبشِر المُذْنِبينَ وأَنْذِرَ الصِّدِّيقينَ ؟ قالَ : يا دَاوُودُ بَشِّر المُذْنبين بأنّي أقبَلَ التَّوْبَة وأعفو عن الذَّنب ، وأنْذِر الصِّدِّيقينَ أنْ لا يَعْجَبوا بأعمالهم ، فإنّهُ لَيسَ عَبدٌ يَتَعَجَّبُ بِالحَسَناتِ إلّا هَلَكَ . ^۱

۲۰۵۲.عنه صلى الله عليه و آله :أمّا المُهلِكاتُ : فشُحٌّ مُطاعٌ ، وهَوَىً مُتَّبَعٌ ، وإعجابُ المَرءِ بنَفسِهِ . ^۲

۲۷ / ۲ . ذَمُّ تزكيَةِ النَّفسِ

الكتاب

«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنفُسَهُم بَلِ اللَّهُ يُزَكِّى مَن يَشَآءُ وَلَا يُظْـلَمُونَ فَتِيلاً» . ^۳

الحديث

۲۰۵۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن قالَ : إنّي خَيرُ النّاسِ فهُو مِن شَرِّ النّاسِ ، ومَن قالَ : إنّي في الجَنّةِ فهُو في النّارِ . ^۴

فصل بيست و هفتم : خود پسندى

۲۷ / ۱ . خودپسندى ، سبب هلاكت مى شود

۲۰۵۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند متعال به داوود عليه السلام وحى فرمود: «اى داوود! گنهكاران را بشارت بده و راستْ كرداران را هشدار».
گفت: چگونه گنهكاران را بشارت دهم و راستْ كرداران را هشدار؟
خداوند فرمود : «اى داوود! گنهكاران را به اين بشارت بده كه من ، توبه را مى پذيرم و گناه را مى بخشايم. راستْ كرداران را نيز هشدار بده كه به كردار خود خشنود نگردند؛ زيرا هيچ بنده اى نيست كه از كارهاى خوبش دچار خودپسندى شود، مگر اين كه هلاك مى گردد».

۲۰۵۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :امّا عوامل نابود كننده، عبارت اند از: فرمانبرى از بخل، پيروى از هوس، و خودپسندى.

۲۷ / ۲ . نكوهشِ خودستايى

قرآن

«آيا به كسانى كه خويشتن را پاك مى شمارند، ننگريسته اى؟ [ چنين نيست؛ ] بلكه خداست كه هر كه را بخواهد، پاك مى گردانَد، و به قدر نخِ روى هسته خرمايى ستم نمى بينند» .

حديث

۲۰۵۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه بگويد: «من از همه مردم، بهترم»، بدترينِ مردم است و هر كه بگويد: «من بهشتى هستم»، دوزخى است.

الفصل السادس والعشرون : سوء الظّنّ

۲۶ / ۱ . تَحريمُ سَوءِ الظَّنِّ بِالمُؤمِنِ

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اجْتَنِبُواْ كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لَا تَجَسَّسُواْ» . ^۱

الحديث

۲۰۴۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إيّاكُم والظَّنَّ؛ فإنَّ الظَّنَّ أكذَبُ الكَذِبِ . ^۲

۲۰۴۹.عنه صلى الله عليه و آله :مَن أساءَ بأخِيهِ الظَّنَّ فَقَد أساءَ بِرَبِّهِ، إنّ اللّهَ تعالى يقولُ : «اجْتَنِبُوا كَثيرا مِنَ الظَّنِّ» . ^۳

۲۶ / ۲ . التَّحذيرُ مِن سوءِ الظَّنِّ بِاللّه

الكتاب

« وَ ذَ لِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِى ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَلـكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنَ الْخَـسِرِينَ » . ^۴

الحديث

۲۰۵۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :رَأيتُ رَجُلاً مِن اُمَّتي على الصِّراطِ يَرتَعِدُ كما تَرتَعِدُ السَّعَفَةُ في يَومِ رِيحٍ عاصِفٍ ، فَجاءَهُ حُسنُ ظَنِّهِ بِاللّهِ فَسَكَّنَ رَعدَتَهُ . ^۵

فصل بيست و ششم : بدگمانى

۲۶ / ۱ . ممنوعيّت بدگمانى به مؤمن

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد ؛ [چرا] كه پاره اى از گمان ها گناه است، و [در زندگى و احوال ديگران ]تجسّس مكنيد» .

حديث

۲۰۴۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از گمان بپرهيزيد ؛ زيرا گمان، دروغ ترين دروغ است .

۲۰۴۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه به برادر خود گمان بد ببرد، به پروردگارش گمان بد برده است ؛ زيرا خداوند متعال مى فرمايد : «از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد» .

۲۶ / ۲ . هشدار درباره بدگمانى به خداوند

قرآن

«و همين بود گمانتان كه درباره پروردگارتان برديد؛ شما را هلاك كرد و از زيانكاران شديد» .

حديث

۲۰۵۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :يكى از مردان امّت خود را ديدم كه بر صراط ، مانند شاخه خشكيده درخت خرما در يك روز توفانى ، مى لرزد . در اين هنگام، خوش گمانىِ او به خداوند، لرزش او را آرامش بخشيد .