ب ـ الاِستِحياء

۱۴۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لا يَستَحيِ الشَّيخُ أن يَجلِسَ إلى جَنبِ الشّابِّ فَيَتَعَلَّمَ مِنهُ العِلمَ. ^۱

۱۴۷.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَستَحيِ الشَّيخُ أن يَتَعَلَّمَ العِلمَ كَما لا يَستَحي أن يَأكُلَ الخُبزَ. ^۲

الفصل السابع : أحكام التّعلّم

۷ / ۱ . ما يَجِبُ تَعَلُّمُهُ

۱۴۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أفضَلُ العِلمِ لا إلهَ إلَا اللّهُ . ^۳

۱۴۹.عنه صلى الله عليه و آله :تَعَلَّمُوا العِلمَ وعَلِّموهُ النّاسَ ، تَعَلَّمُوا الفَرائِضَ وعَلِّموهُ النّاسَ ، تَعَلَّمُوا القُرآنَ وعَلِّموهُ النّاسَ فَإِنِّي امرُؤٌ مَقبوضٌ ، وَالعِلمُ سَيُقبَضُ وتَظهَرُ الفِتَنُ حَتّى يَختَلِفَ اثنانِ في فَريضَةٍ لا يَجِدانِ أحَداً يَفصِلُ بَينَهُما. ^۴

ب ـ خجالت كشيدن

۱۴۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سالمند نبايد از اين كه نزد جوان مى نشيند و از او دانش مى آموزد ، خجالت بكشد .

۱۴۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سالمند نبايد از اين كه دانش مى آموزد ، خجالت بكشد ، همان گونه كه از خوردن نان ، خجالت نمى كشد .

فصل هفتم : احكام آموختن

۷ / ۱ . آنچه آموختنش ، واجب است

۱۴۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :برترين دانش ، لا إله إلّا اللّه [و علم به يگانگى خداوند ]است .

۱۴۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش را فراگيريد و به مردم بياموزيد . واجبات دين را ياد بگيريد و به مردم ياد دهيد . قرآن را فرا گيريد و به مردم بياموزيد . من ، انسانى رفتنى ام و دانش به زودى جمع مى گردد و فتنه ها آشكار مى شوند ، تا آن جا كه دو تن در فريضه اى اختلاف مى كنند و كسى را نمى يابند تا ميان آن دو ، داورى كند .

ط ـ اِغتِنامُ الفُرصَةِ فِي الصِّغَرِ والشَّبابِ

۱۴۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَثَلُ الَّذي يَتَعَلَّمُ العِلمَ في صِغَرِهِ كَمَثَلِ الوَشمِ عَلَى الصَّخرَةِ ، ومَثَلُ الَّذي يَتَعَلَّمُ العِلمَ في كِبَرِهِ كَالَّذي يَكتُبُ عَلَى الماءِ. ^۱

۶ / ۲ . ما لا يَنبَغي فى طَلَبِ العِلمِ

أ ـ التَّعَلُّمُ لِغَيرِ اللّهِ

۱۴۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن تَعَلَّمَ العِلمَ رِياءً وسُمعَةً يُريدُ بِهِ الدُّنيا ، نَزَعَ اللّهُ بَرَكَتَهُ، وضَيَّقَ عَلَيهِ مَعيشَتَهُ ، ووَكَلَهُ اللّهُ إلى نَفسِهِ ، ومَن وَكَلَهُ اللّهُ إلى نَفسِهِ فَقَد هَلَكَ. ^۲

۱۴۲.عنه صلى الله عليه و آلهـ في وصيّته لعليٍّ عليه السلام ـ: مَن تَعَلَّمَ عِلماً لِيُمارِيَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو يُجادِلَ بِهِ العُلَماءَ ، أو لِيَدعُوَ النّاسَ إلى نَفسِهِ ، فَهُوَ مِن أهلِ النّارِ. ^۳

۱۴۳.عنه صلى الله عليه و آلهـ في وَصِيَّتِهِ لِأَبي ذَرٍّ ـ: يا أباذَرٍّ ... مَن طَلَبَ عِلماً لِيَصرِفَ بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَيهِ لَم يَجِد ريحَ الجَنَّةِ . يا أباذَرٍّ ؛ مَنِ ابتَغَى العِلمَ لِيَخدَعَ بِهِ النّاسَ لَم يَجِد ريحَ الجَنَّةِ. ^۴

۱۴۴.عنه صلى الله عليه و آله :مَن أخَذَ العِلمَ مِن أهلِهِ وعَمِلَ بِعِلمِهِ نَجا ، ومَن أرادَ بِهِ الدُّنيا فَهِيَ حَظُّهُ. ^۵

۱۴۵.عنه صلى الله عليه و آله :إنَّ أوَّلَ النّاسِ يُقضى يَومَ القِيامَةِ عَلَيهِ ... رَجُلٌ تَعَلَّمَ العِلمَ وعَلَّمَهُ وقَرَأَ القُرآنَ فَاُتِيَ بِهِ ، فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَها .
قالَ : فَما عَمِلتَ فيها ؟
قالَ : تَعَلَّمتُ العِلمَ وعَلَّمتُهُ وقَرَأتُ فيكَ القُرآنَ .
قالَ : كَذَبتَ ولكِنَّكَ تَعَلَّمتَ العِلمَ لِيُقالَ عالِمٌ ، وقَرَأتَ القُرآنَ لِيُقالَ هُوَ قارِئٌ .
فَقَد قيلَ ! ثُمَّ اُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلى وَجهِهِ حَتّى اُلقِيَ فِي النّارِ. ^۶

ط ـ استفاده از فرصت در كودكى و جوانى

۱۴۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه در خردسالى دانش بياموزد ، [دانشش ]مانند نقش بر سنگ است و كسى كه در بزرگ سالى دانش بياموزد ، مانند كسى است كه بر آب مى نگارد .

۶ / ۲ . آنچه در طلب علم ، شايسته نيست

الف ـ آموختن براى غير خدا

۱۴۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كس دانش را براى ريا و خودنمايى و به دست آوردن دنيا فرا گيرد ، خداوند بركتش را از وى بر مى دارد و روزىْ را بر او تنگ مى كند و او را به خودش وا مى گذارد و البتّه هر كس كه خدا او را به خودش وا گذارد ، هلاكتش حتمى است .

۱۴۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارش به على عليه السلام ـ: هر كس دانش را فرا گيرد تا بدان با نادانان بستيزد يا با دانشمندان مجادله كند و يا مردم را به سوى خود بخواند ، از اهل آتش است .

۱۴۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارش به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! . . . هر كس دانش را بطلبد تا بِدان ، مردم را متوجّه خود كند ، بوى بهشت را نمى يابد . اى ابو ذر! هر كس دانش را بطلبد تا بِدان به مردمْ نيرنگ بزند ، بوى بهشت را نمى يابد .

۱۴۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كس دانش را از اهلش فرا گيرد و به دانش خود عمل كند ، نجات مى يابد و هر كس با آن ، دنيا را بطلبد ، بهره او همان است .

۱۴۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :نخستين كسى كه در روز قيامت بر او حكم مى شود ، . . . مردى است كه دانش را ياد گرفته و ياد داده و قرآن خوانده است . پس آورده مى شود و نعمت هايش را به او مى شناسانند و او نيز مى شناسد .
[ خداوند ]مى پرسد : «با آنها چه كردى؟» .
مى گويد : دانش ياد گرفتم و ياد دادم و به خاطر تو قرآن خواندم .
مى فرمايد : «دروغ مى گويى ؛ بلكه دانش آموختى تا به تو دانشمند بگويند و قرآن خواندى تا تو را قارى بخوانند و [ اينها به تو] گفته شد [پس پاداشت را گرفته اى]» .
سپس فرمان داده مى شود كه وى را به صورت ، بر زمين بكشند تا در آتش اندازند .