ه ـ الكِتابَة

۱۳۵.المستدرك على الصحيحين عن عمرو بن العاص :قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : قَيِّدُوا العِلمَ .
قُلتُ : وما تَقييدُهُ ؟
قالَ : كِتابَتُهُ. ^۱

و ـ السُّؤال

۱۳۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :العِلمُ خَزائِنُ ومِفتاحُهَا السُّؤالُ ، فَاسأَلوا رَحِمَكُمُ اللّهُ ، فَإِنَّهُ تُؤجَرُ أربَعَةٌ : السّائِلُ ، وَالمُتَكَلِّمُ ، وَالمُستَمِعُ ، وَالمُحِبُّ لَهُم. ^۲

ز ـ الصَّبر

۱۳۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن لَم يَصبِر عَلى ذُلِّ التَّعَلُّمِ ساعَةً ، بَقِيَ في ذُلِّ الجَهلِ أبَداً. ^۳

ح ـ التَّواضُعُ لِلمُعَلِّمِ

۱۳۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :تَواضَعوا لِمَن تَعَلَّمونَ مِنهُ. ^۴

۱۳۹.عنه صلى الله عليه و آله :اُطلُبوا مَعَ العِلمِ السَّكينَةَ وَالحِلمَ ، لينوا لِمَن تُعَلِّمونَ ولِمَن تَعَلَّمتُم مِنهُ ، ولا تَكونوا مِن جَبابِرَةِ العُلَماءِ فَيَغلِبَ جَهلُكُم عِلمَكُم. ^۵

ه ـ نگارش

۱۳۵.المستدرك على الصحيحينـ به نقل از عمرو بن عاص ـ: پيامبر خدا فرمود : «دانش را در بند كنيد» .
گفتم : در بند كردن آن ، چگونه است؟
فرمود : «نگارش آن» .

و ـ پرسش

۱۳۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش ، گنجينه است و كليد آن ، پرسش . پس ـ خدا رحمتتان كند ـ بپرسيد ؛ چرا كه به چهار كس ، پاداش داده مى شود : پرسشگر ، گوينده ، شنونده و دوستدار آنها .

ز ـ شكيبايى

۱۳۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه ساعتى بر خوارىِ فرا گرفتنْ شكيب نورزد ، همواره در خوارىِ نادانى باقى مى ماند .

ح ـ فروتنى در برابر آموزگار

۱۳۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :در برابر كسى كه از او فرا مى گيريد ، فروتنى كنيد .

۱۳۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :همراه با دانش ، آرامش و بردبارى را هم بجوييد . در برابر آن كه به او ياد مى دهيد و آن كه از او ياد مى گيريد ، نرمش به خرج دهيد و از دانشمندانِ متكبّر مباشيد ، كه نادانى تان بر دانشتان چيره مى گردد .

الحديث

۱۳۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ هذَا العِلمَ دينٌ ، فَانظُروا عَمَّن تَأخُذونَ دينَكُم. ^۱

۱۳۲.عنه صلى الله عليه و آله :لا تَقعُدوا إلّا إلى عالِمٍ يَدعوكُم مِن ثَلاثٍ إلى ثَلاثٍ : مِنَ الكِبرِ إلَى التَّواضُعِ ، ومِنَ المُداهَنَةِ إلَى المُناصَحَةِ ، ومِنَ الجَهلِ إلَى العِلمِ. ^۲

ج ـ رِعايَةُ الأَهَمِّ فَالأَهَمِّ

۱۳۳.التوحيد عن ابن عبّاس :جاءَ أعرابِيٌّ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ : يا رَسولَ اللّهِ ، عَلِّمني مِن غَرائِبِ العِلمِ .
قالَ : ما صَنَعتَ في رَأسِ العِلمِ حَتّى تَسأَلَ عَن غَرائِبِهِ ؟ !
قالَ الرَّجُلُ : ما رَأسُ العِلمِ يا رَسولَ اللّهِ ؟
قالَ : مَعرِفَةُ اللّهِ حَقَّ مَعرِفَتِهِ .
قالَ الأَعرابِيُّ : وما مَعرِفَةُ اللّهِ حَقَّ مَعرِفَتِهِ ؟
قالَ : تَعرِفُهُ بِلا مِثلٍ ولا شِبهٍ ولا نِدٍّ ، وأنَّهُ واحِدٌ أحَدٌ ظاهِرٌ باطِنٌ أوَّلٌ آخِرٌ، لا كُفوَ لَهُ ولا نَظيرَ، فَذلِكَ حَقُّ مَعرِفَتِهِ. ^۳

د ـ الدِّراية

۱۳۴.مسند ابن حنبل عن أبي عبد الرّحمان :حَدَّثَنا مَن كانَ يُقرِئُنا مِن أصحابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ، أنَّهُم كانوا يَقتَرِئونَ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَشرَ آياتٍ ، فَلا يَأخُذونَ فِي العَشرِ الاُخرى حَتّى يَعلَموا ما في هذِهِ مِن العِلمِ وَالعَمَلِ. ^۴

حديث

۱۳۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اين دانش ، دين است . پس نيك بنگريد كه از چه كسى دين خود را مى گيريد .

۱۳۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :نزد كسى منشينيد ، مگر دانشمندى كه شما را از سه چيز به سه چيز ديگر فرا بخواند : از تكبّر به فروتنى ، و از سازشكارى [در برابر منكرات] به اندرزگويى ، و از نادانى به دانش .

ج ـ رعايت اولويت ها

۱۳۳.التوحيدـ به نقل از ابن عبّاس ـ: باديه نشينى ، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت : اى پيامبر خدا ! از شگفتى هاى دانش به من بياموز .
فرمود : «با اساس دانش چه كرده اى كه از شگفتى هايش مى پرسى؟» .
مرد گفت : اى پيامبر خدا ! اساس دانش چيست؟
فرمود : «شناخت خدا ، آن چنان كه بايد» .
باديه نشين گفت : شناخت خدا ، آن چنان كه حقّ شناخت اوست ، چگونه است؟
فرمود : «او را بى مانند و بى شبيه و بى همتا بدانى و بدانى كه او يكتا ، يگانه ، پيدا ، نهان ، نخست و پايان است ، نه همتايى دارد و نه همانندى . اين ، حقّ شناخت اوست» .

د ـ فهميدن

۱۳۴.مسند ابن حنبلـ به نقل از ابو عبد الرحمان ـ: هر كدام از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله كه به ما قرائت قرآن مى آموختند ، مى گفتند كه آنان ، قرائت ده آيه را از پيامبر خدا فرا مى گرفتند و تا آنچه در اين ده آيه از علم و عمل بود ، نمى دانستند ، قرائت ده آيه ديگر را آغاز نمى كردند .