الفصل الرابع عشر : الحسنة والإحسان

۱۴ / ۱ . أفضلُ الحسناتِ

۱۷۴۶.كنز العمّال عن خالد بن الوليد :جاء رجلٌ إلى رسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، قالَ : أيُّ حَسَنَةٍ أفضلُ عندَ اللّهِ؟ قالَ : حُسنُ الخُلقِ والتّواضُعُ والصَّبرُ على البَلِيّةِ والرِّضاءُ بالقَضاءِ . ^۱

۱۴ / ۲ . بالإحسانِ تُملَكُ القلوبُ

۱۷۴۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :جُبِلَتِ القُلوبُ على حُبِّ مَن أحسَنَ إلَيها ، وبُغْضِ مَن أساءَ إلَيها . ^۲

۱۴ / ۳ . الإحسانُ إلى مَن أساءَ

۱۷۴۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أحْسِنْ إلى مَن أساءَ إلَيكَ . ^۳

۱۷۴۹.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :لقد ضَمَمتُ إلَيَّ سلاحَ رسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَوَجَدتُ في قائمِ سَيفِهِ مُعَلَّقَةً فيها ثلاثةُ أحرُفٍ: صِلْ مَن قَطَعَكَ ، وأحسِنْ إلى مَن أساءَ إلَيكَ ، وقُلِ الحَقَّ ولَو على نَفسِكَ . ^۴

الفصل الخامس عشر : الحياء

۱۵ / ۱ . فَضْلُ الحَياءِ

الكتاب

« فَجَآءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِى عَلَى اسْتِحْيَآءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِى يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا » . ^۵

فصل چهاردهم : نيكى و نيكوكارى

۱۴ / ۱ . بهترين كارهاى نيك

۱۷۴۶.كنز العمّالـ به نقل از خالد بن وليد ـ: مردى خدمت پيامبر خدا آمد و گفت : برترين كارهاى نيك نزد خدا چيستند؟
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «خوش خويى، فروتنى، شكيبايى بر بلا (گرفتارى) ، و خرسندى به قضا».

۱۴ / ۲ . با احسان، دل ها به دست مى آيند

۱۷۴۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دل ها بر محبّت كسى كه به آنها خوبى كند و بر نفرت از كسى كه به آنها بدى روا دارد، سرشته شده اند.

۱۴ / ۳ . نيكى كردن به كسى كه بدى كرده است

۱۷۴۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :به كسى كه در حقّ تو بدى كرده است ، خوبى كن .

۱۷۴۹.امام على عليه السلام :اسلحه پيامبر خدا را برداشتم . ديدم به قبضه شمشير وى ، سه جمله آويخته است : «به كسى كه از تو بُريده است ، بپيوند و به كسى كه به تو بدى كرده است ، خوبى كن و حق را بگو ، هر چند به زيان خودت باشد» .

فصل پانزدهم : شرم

۱۵ / ۱ . فضيلت شرم

قرآن

«پس يكى از آن دو زن ـ در حالى كه به آزرم ، گام بر مى داشت ـ نزد وى (موسى) آمد [ و ]گفت: پدرم تو را مى طلبد تا تو را به پاداشِ آب دادن[ ـِ گوسفندان ] براى ما، مزد دهد .

الفصل الثالث عشر : المحاسبة

۱۳ / ۱ . الحثُّ عَلى محاسبة النفس

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِير بِمَا تَعْمَلُونَ » . ^۱

الحديث

۱۷۴۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أكْيَسُ الكَيِّسِينَ مَن حاسَبَ نَفْسَهُ وعَمِلَ لِما بَعدَ المَوتِ ، وأحْمَقُ الحَمْقى مَنْ أتْبَعَ نَفْسَهُ هَواهُ ، وتَمنّى على اللّهِ الأمانِيَّ . ^۲

۱۷۴۳.عنه صلى الله عليه و آله :حاسِبوا أنْفُسَكُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا ، وزِنوها قَبلَ أنْ تُوزَنوا ، وتَجَهَّزوا للعَرْضِ الأكْبَرِ . ^۳

۱۳ / ۲ . التّشديدُ في محاسبةِ النّفْسِ

۱۷۴۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لا يَكونُ العَبدُ مؤمنا حتّى يُحاسِبَ نفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ والسَّيّدِ عَبْدَهُ . ^۴

۱۷۴۵.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَكونُ الرّجُلُ مِن المُتَّقينَ حتّى يُحاسِبَ نَفسَهُ أشدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّريكِ شَريكَهُ ، فَيعْلَمَ مِنْ أينَ مَطْعَمُهُ ، ومِن أينَ مَشْرَبُهُ ، ومِن أينَ مَلْبَسُهُ ، أمِن حِلٍّ أمْ مِن حَرام؟ ^۵

فصل سيزدهم : حسابرسى

۱۳ / ۱ . تشويق به محاسبه نفْس

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا پروا كنيد؛ و هر كسى بايد بنگرد كه براى فردا[ ى خود ]از پيش ، چه فرستاده است؛ و [ باز ] از خدا بترسيد. در حقيقت، خدا به آنچه مى كنيد ، آگاه است» .

حديث

۱۷۴۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :زيرك ترينِ زيركان، كسى است كه از نفْس خويش حساب بكشد و براى بعد از مرگ كار كند، و احمق ترينِ احمق ها ، كسى است كه نفْس خود را دنباله رو هوس خويش كند و از خدا آرزوها بطلبد .

۱۷۴۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :پيش از آن كه مورد حسابرسى قرار گيريد، خود به حساب نفستان برسيد و پيش از آن كه سنجيده شويد، خود ، نفستان را در ترازوى سنجش بگذاريد و براى آن حسابرسىِ بزرگ، آماده شويد.

۱۳ / ۲ . سختگيرى در محاسبه نفْس

۱۷۴۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :بنده، مؤمن نيست ، مگر آن گاه كه سخت تر از حسابرسىِ شريك از شريكش و خواجه از غلامش، از نفْسِ خود ، حساب بكشد .

۱۷۴۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آدمى در زمره تقواپيشگان نخواهد بود،مگر آن گاه كه سخت تر از حسابرسىِ شريك از شريكش، از خود حساب بكشد تا بداند كه از كجا خورده است و از كجا آشاميده است و از كجا پوشيده است؛ از حلال يا از حرام .