پژوهشى درباره شأن نزول آيه ايثار

در قرآن كريم مى خوانيم:
«وَ الَّذِينَ تَبَوَّءُو الدَّارَ وَ الْاءِيمَـنَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لَا يَجِدُونَ فِى صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّآ أُوتُواْ وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَ مَن يُوقَ شُحَ نَفْسِهِى فَأُوْلَـلـءِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ . ^۱ و كسانى كه پيش از آنان (مهاجران) در سرا (مدينه) جاى گرفته اند و ايمان آورده اند ، هر كس را كه به سوى آنان مهاجرت كرده ، دوست دارند و نسبت به آنچه به ايشان داده شده است ، در دل هايشان حسدى نمى يابند و [ديگران را] بر خويشتن مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نياز مبرم داشته باشند و آنها كه از آزمندىِ نفس خويش ، مصون بمانند ، آنان اند كه رستگاران اند» .
درباره شأن نزول اين آيه، پنج وجه به شرح ذيل ، روايت شده است:

يك . ايثار انصار

صدر آيه، به روشنى نشان مى دهد كه سخن، درباره ايثار انصار است؛ زيرا مقصود از عبارتِ «و كسانى كه پيش از آنان (مهاجران) در سرا[ى مدينه] جاى گرفته اند و ايمان آورده اند» ـ كه عطف بر آيه قبلى: «براى مهاجران فقير ... » است ـ ، مسلمانان مدينه اند كه «انصار» ناميده مى شدند؛ همانان كه در جريان تقسيم غنايمى كه از يهود بنى نضير به دست مسلمانان افتاده بود ، مهاجران را بر خود مقدّم داشتند و آيه ياد شده ، در ستايش آنان نازل گرديد .

دو . ايثار امام على عليه السلام

چند روايت تصريح مى كنند كه عبارتِ «و [ديگران را ]بر خويش مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نياز مبرم داشته باشند» ، درباره ايثار امام على عليه السلام است . ^۲

سه . ايثار مرد انصارى

در صحيح البخارى روايت شده كه اين آيه ، درباره مردى از انصار است كه پيامبر خدا ، ميهمانى براى او فرستاد و او ميهمان خود را بر خود و همسر و فرزندانش مقدّم داشت . ^۳