الفصل السّادس : آداب التّعلّم

۶ / ۱ . ما يَنبَغي فى طَلَبِ العِلمِ

أ ـ الإِخلاص

۱۲۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :طالِبُ العِلمِ للّهِِ أفضَلُ عِندَ اللّهِ مِنَ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ. ^۱

۱۲۹.عنه صلى الله عليه و آله :لا تَطلُبُوا العِلمَ لِتُباهوا بِهِ العُلَماءَ ، ولا لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، ولا لِتَصرِفوا بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَيكُم ، فَمَن فَعَلَ ذلِكَ فَهُوَ فِي النّارِ ، ولكِن تَعَلَّموهُ للّهِِ ولِلدّارِ الآخِرَةِ. ^۲

۱۳۰.عنه صلى الله عليه و آلهـ في ذِكرِ صِفاتِ المُؤمِنِ ـ: لا يَرُدُّ الحَقَّ مِن عَدُوِّهِ ، لا يَتَعَلَّمُ إلّا لِيَعلَمَ ، ولا يَعلَمُ إلّا لِيَعمَلَ . ^۳

ب ـ اِختِيارُ المُعَلِّمِ الصّالِحِ

الكتاب

« فَلْيَنظُرِ الْاءِنسَـنُ إِلَى طَعَامِهِ » . ^۴

فصل ششم : آداب آموختن

۶ / ۱ . آنچه در طلب علم ، شايسته است

الف ـ اخلاص

۱۲۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :جوياى دانش براى خدا [ با انگيزه الهى] ، نزد خدا برتر از مجاهد راه خداست .

۱۲۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش را [با اين هدف] نجوييد كه بدان به دانشمندان فخر بفروشيد ، يا با نادانان به جدل برخيزيد و يا مردم را به سوى خود بگردانيد ؛ چرا كه هر كس چنين كند ، در آتش است ؛ ليكن دانش را تنها براى خدا و سراى آخرت ، فرا بگيريد .

۱۳۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بيان ويژگى هاى مؤمن ـ: مؤمن ، آن است كه حق را [حتّى ]از دشمنش مى پذيرد ، و فرا نمى گيرد ، جز براى آن كه بداند و دانستنش تنها براى به كار بستن است .

ب ـ انتخاب آموزگار درستكار

قرآن

«پس انسان بايد به خوراك خود بنگرد» .

الحديث

۱۲۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :. . . أمّا عَلامَةُ العِلمِ فَأَربَعَةٌ : العِلمُ بِاللّهِ، وَالعِلمُ بِمَحَبَّتِهِ ، وَالْعِلْمُ بمكارهه ، وَالعِلمُ بِفَرائِضِهِ، وَالحِفظُ لَها حَتّى تُؤَدّى. ^۱

۵ / ۲ . الخَشيَة

الكتاب

«إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَـؤُاْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ» . ^۲

الحديث

۱۲۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :رَأسُ الحِكمَةِ مَخافَةُ اللّهِ عز و جل . ^۳

۵ / ۳ . العَمَل

۱۲۵.مجمع البيان عن جابر :تَلَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله هذِهِ الآيَةَ : «وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَا الْعَــلِمُونَ» ^۴ وقالَ : العالِمُ الَّذي عَقَلَ عَنِ اللّهِ ، فَعَمِلَ بِطاعَتِهِ ، وَاجتَنَبَ سَخَطَهُ . ^۵

۱۲۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ العالِمَ مَن يَعمَلُ بِالعِلمِ وإن كانَ قَليلَ العَمَلِ. ^۶

۵ / ۴ . الصَّلاح

۱۲۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في بيانِ ما يَتَشَعَّبُ عَنِ العِلمِ ـ: أمَّا العِلمُ ، فَيَتَشَعَّبُ مِنهُ الغِنى وإن كانَ فَقيراً ، وَالجودُ وإن كانَ بَخيلًا ، وَالمَهابَةُ وإن كانَ هَيِّناً ، وَالسَّلامَةُ وإن كانَ سَقيماً ، وَالقُربُ وإن كانَ قَصِيًّا، وَالحَياءُ وإن كانَ صَلِفاً ، وَالرِّفعَةُ وإن كانَ وَضيعاً ، وَالشَّرَفُ وإن كانَ رَذلًا ، وَالحِكمَةُ ، وَالحُظوَةُ ، فَهذا مايَتَشَعَّبُ لِلعاقِلِ بِعِلمِهِ . فَطوبى لِمَن عَقَلَ وعَلِمَ. ^۷

حديث

۱۲۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :. . . نشانه دانش ، چهار چيز است : شناخت خدا ، شناخت محبّت او ، شناخت آنچه او دوست ندارد ، و شناخت واجبات و پاسداشت آنها تا آن كه به جا آورده شوند .

۵ / ۲ . خداترسى

قرآن

«از بندگان خدا ، تنها دانايان اند كه از او مى ترسند. آرى، خدا ارجمندِ آمرزنده است» .

حديث

۱۲۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اساس حكمت ، ترس از خداوند عز و جلاست .

۵ / ۳ . عمل

۱۲۵.مجمع البيانـ به نقل از جابر ـ: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله اين آيه را خواند : «و جز دانشمندان ، آن را در نمى يابند» ، فرمود : «دانشمند]ـِ حقيقى] ، كسى است كه داراى بينش الهى باشد و در نتيجه ، به آنچه خدا از او خواسته ، عمل كند و از خشم خداوند دورى گزيند» .

۱۲۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :عالم ، كسى است كه به علم ، عمل كند ، هر چند اندك . ^۸

۵ / ۴ . درستى

۱۲۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بيان آنچه از علم ، منشعب مى شود ـ: و امّا علم ؛ اگرچه انسانْ فقير باشد ، از آن ، توانگرى حاصل مى شود و اگر بخيل باشد ، جود ، و اگر خوار باشد ، ابّهت ، و اگر بيمار باشد ، سلامت ، و اگر دور باشد ، نزديكى ، و اگر هرزه باشد ، شرم ، و اگر پست باشد ، والايى ، و اگر حقير باشد ، شرافت و حكمت و منزلت . اينها چيزهايى هستند كه از دانشِ خردمند ، برايش به دست مى آيند . پس خوشا به حال آن كه خرد ورزيد و دانست !