۱۷۰۳.عنه صلى الله عليه و آله :مَا استَرذَلَ اللّهُ عَبدا إلّا حَظَرَ عَنهُ العِلمَ وَالأَدَبَ . ^۱

۸ / ۳ . آثار الأَدب

۱۷۰۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :حُسنُ الأَدَبِ زينَةُ العَقلِ . ^۲

۱۷۰۵.عنه صلى الله عليه و آله :مَن قَعَدَ بِهِ حَسَبُهُ ، نَهَضَ بِهِ أدَبُهُ . ^۳

۸ / ۴ . أولياء التَّأديب

أ ـ اللّه عز و جل

۱۷۰۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أدَّبَني رَبّي فَأَحسَنَ تَأديبي . ^۴

۱۷۰۷.عنه صلى الله عليه و آله :المَرَضُ سَوطُ اللّهِ فِي الأَرضِ يُؤَدِّبُ بِهِ عِبادَهُ . ^۵

ب ـ الأَنبِياءُ عليهم السلام

۱۷۰۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل أَمَرَني أن اُعَلِّمَكُم ما عَلَّمَني ، وأن اُؤَدِّبَكُم . ^۶

ج ـ العُلَماءُ وَالحُكّامُ

۱۷۰۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لِمُعاذِ بنِ جَبَلٍ لَمّا بَعَثَهُ إلَى اليَمَنِ ـ: يا مُعاذُ ، عَلِّمهُم كِتابَ اللّهِ ، وأحسِن أدَبَهُم عَلَى الأَخلاقِ الصّالِحَةِ . ^۷

۱۷۱۰.الإمام زين العابدين عليه السلام :كَتَبَ رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله لِعَتّابِ بنِ أسيدٍ عَهدا عَلى أهلِ مَكَّةَ . . . : «وقَد قَلَّدَ مُحَمَّدٌ رَسولُ اللّهِ عَتّابَ بنَ أسيدٍ أحكامَكُم ومَصالِحَكُم ، قَد فَوَّضَ إلَيهِ تَنبيهَ غافِلِكُم ، وتَعليمَ جاهِلِكُم ، وتَقويمَ أوَدِ ^۸ مُضطَرِبِكُم ، وتَأديبَ مَن زالَ عَن أدَبِ اللّهِ مِنكُم» . ^۹

۱۷۰۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند ، هيچ بنده اى را پست نشمرْد، مگر آن كه او را از دانش و ادب ، محروم ساخت.

۸ / ۳ . آثار ادب

۱۷۰۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ادبِ نيكو ، زيور خِرَد است.

۱۷۰۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه حَسَبش او را بنشاند [و فرودست كند] ، ادبش او را برمى خيزانَد [و بلندپايه مى گردانَد] .

۸ / ۴ . مسئولان تربيت

الف ـ خداوند عز و جل

۱۷۰۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :مرا پروردگارم تربيت كرد و نيكو تربيتم كرد.

۱۷۰۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :بيمارى ، تازيانه خدا در روى زمين است و با آن ، بندگانش را تأديب [و تنبيه ]مى كند.

ب ـ پيامبران

۱۷۰۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند عز و جل به من دستور داد كه آنچه را به من آموخته است ، به شما تعليم دهم ، و ادبتان آموزم.

ج ـ دانايان و فرمان روايان

۱۷۰۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به مُعاذ بن جَبَل ، در هنگام فرستادنش به يمن ـ: اى معاذ!كتاب خدا را به مردم يمن بياموز و آنان را بر پايه اخلاق شايسته ، به خوبى تربيت كن.

۱۷۱۰.امام زين العابدين عليه السلام :پيامبر خدا در فرمانى كه به موجب آن ، عَتّاب بن اَسيد را بر مردم مكّه گماشت ، چنين نوشت : «...محمّد پيامبر خدا ، احكام و مصالح شما را به عتّاب بن اسيد سپرد و به او اختيار [و وظيفه ]داد كه غفلت زدگانِ شما را هشيار كند ، و نادانتان را آموزش دهد ، و نااستوارتان را استوار گردانَد ، و منحرف شدگان از ادبِ خدا را ادب آموزد».

۱۶۹۷.عنه صلى الله عليه و آلهـ وقد قيلَ لَهُ : إنّ فُلانَةَ تَصومُ النّهارَ وتَقومُ اللّيلَ ، وهِي سَيِّئةُ الخُلقِ تُؤْذي جِيرانَها بلِسانِها ـ: لا خَيرَ فيها ، هِي مِن أهْلِ النّارِ . ^۱

۱۶۹۸.عنه صلى الله عليه و آلهـ وقَد سُئِلَ عَن سَبَبِ قَولِهِ حينَ دَفَنَ سَعدَ بنَ مُعاذٍ : «إنَّ سَعدا قَد أصابَتهُ ضَمَّةٌ» ، فقالَ ـ: نَعَم ، إنَّهُ كانَ في خُلقِهِ مَع أهلِهِ سُوءٌ . ^۲

الفصل الثامن : الأدب

۸ / ۱ . الحَثُّ عَلَى الأَدَبِ

۱۶۹۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لايَقولَنَّ أحَدُكُم لِلمَسجِدِ مُسَيجِدٌ ؛ فَإِنَّهُ بَيتُ اللّهِ ، يُذكَرُ اللّهُ فيهِ ، ولا يَقولَنَّ أحَدُكُم مُصَيحِفٌ ؛ فَإِنَّ كِتابَ اللّهِ أعظَمُ مِن أن يُصَغَّرَ ، ولا يَقولَنَّ أحَدُكُم عَبدي وأمَتي ؛ كُلُّكُم عِبادٌ وإماءٌ ، ولا يَقولَنَّ لِلرَّجُلِ رُوَيجِلٌ ، ولا لِلمَرأَةِ مُرَيَّةٌ . ^۳

۱۷۰۰.عنه صلى الله عليه و آلهـ في صِفَةِ المُؤمِنِ ـ: كَثيرُ الحَذَرِ ، قَليلُ الزَّلَلِ ، حَرَكاتُهُ أدَبٌ . ^۴

۸ / ۲ . التَّحذيرُ مِن سوءِ الأَدَبِ

۱۷۰۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إيّاكَ وما يُسَوِّءُ الأَدَبَ . ^۵

۱۷۰۲.عنه صلى الله عليه و آله :إيّاكَ أن تَضحَكَ مِن غَيرِ عَجَبٍ ، أو تَمشِيَ وتَتَكَلَّمَ في غَيرِ أدَبٍ . ^۶

۱۶۹۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ هنگامى كه به ايشان گفته شد : فلان زن ، روزها را روزه مى گيرد و شب ها را به عبادت مى گذراند ؛ امّا بداخلاق است و همسايگانش را با زبان خود ، مى آزارد ـ: خيرى در او نيست . او دوزخى است .

۱۶۹۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در پاسخ اين كه چرا در هنگام دفن سعد بن معاذ فرمود: « همانا بر سعد ، فشارى وارد آمد» ـ: آرى ، او با خانواده اش [كمى ]بَدخُلق بود .

فصل هشتم : ادب

۸ / ۱ . تشويق به ادب

۱۶۹۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هيچ يك از شما نبايد به مسجد ، «مسجدك» بگويد ؛ زيرا مسجد ، خانه خداست و در آن، ذكر خدا مى شود . هيچ يك از شما نبايد به مُصحَف (قرآن) ، «مصحف كوچك (كتابچه) » بگويد ؛ زيرا كتاب خدا ، باعظمت تر از آن است كه [حتّى نام آن] مُصغّر (كوچك) شود . هيچ يك از شما نبايد بگويد : بنده من و كنيز من ؛ [زيرا ]همه شما (مردان و زنان) بنده وكنيز [خدا ]هستيد . و هيچ يك از شما نبايد به مرد بگويد : «مَرْدَك» ، و يا به زن بگويد : «زَنَك».

۱۷۰۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در وصف مؤمن ـ: بسيار محتاط است ، كم لغزش است ، حركاتش مؤدّبانه است.

۸ / ۲ . هشدار درباره بى ادبى

۱۷۰۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از آنچه مايه بى ادبى مى شود ، بپرهيز.

۱۷۰۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از خنديدنِ بى تعجّب [و بى جا] ، يا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهيز.