الفصل الثّامن : آفات التّبليغ

۸ / ۱ . مُخالَفَةُ الفِعلِ لِلقَولِ

أ ـ التَحْذِيرُ مِنْ مُخالَفَةِ الفِعْلِ لِلْقَولِ

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفْعَلُونَ » . ^۱

« أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَ أَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَـبَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ » . ^۲

الحديث

۱۵۱۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لأبي ذَرِّ الغَفارِي ـ: يا أبا ذَرٍّ ، مَن وافَقَ قَولَهُ فِعلُهُ فَذاكَ الَّذي أصابَ حَظَّهُ ، ومَن خالَفَ قَولَهُ فِعلُهُ فَذلِكَ المَرءُ إنَّما يُوَبِّخُ نَفسَهُ . ^۳

ب ـ خَطَرُ المُبَلِّغِ الَّذي يَقولُ ما لا يَفعَلُ

۱۵۱۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنّي لا أخافُ عَلى اُمَّتي مُؤمِنا ولا مُشرِكا ؛ أمَّا المُؤمِنُ فَيَمنَعُهُ اللّهُ بِإِيمانِهِ ، وأمَّا المُشرِكُ فَيَقمَعُهُ اللّهُ بِشِركِهِ . ولكِنّي أخافُ عَلَيكُم كُلَّ مُنافِقِ الجَنانِ ، عالِمِ اللِّسانِ ، يَقولُ ما تَعرِفونَ ، ويَفعَلُ ما تُنكِرونَ . ^۴

ج ـ جَزاءُ المُبَلِّغِ الَّذي يَقولُ ما لا يَفعَلُ

۱۵۱۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في وَصِيَّتِهِ لِأَبي ذَرٍّ ـ: يا أبا ذَرٍّ ، يَطَّلِعُ قَومٌ مِن أهلِ الجَنَّةِ إلى قَومٍ مِن أهلِ النّارِ ، فَيَقولونَ : ما أدخَلَكُمُ النّارَ ، وإنَّما دَخَلنَا الجَنَّةَ بِفَضلِ تَأديبِكُم وتَعليمِكُم ؟ ! فَيَقولونَ : إنّا كُنّا نَأمُرُكُم بِالخَيرِ ولا نَفعَلُهُ . ^۵

فصل هشتم : آفات تبليغ

۸ / ۱ . ناهمگونى رفتار با گفتار

الف ـ بر حذر داشتن از ناهمگونى رفتار با گفتار

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! چرا چيزى مى گوييد كه انجام نمى دهيد؟ نزد خدا سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد» .

«آيا مردم را به نيكى فرمان مى دهيد و خود را فراموش مى كنيد، با اين كه شما ، كتاب [ خدا ]را مى خوانيد؟ آيا [ هيچ ]نمى انديشيد؟» .

حديث

۱۵۱۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به ابو ذر غفارى ـ: اى ابو ذر! آن كه گفتارش با كردارش هماهنگ باشد ، كسى است كه به بهره اش رسيده است ؛ امّا آن كه سخنش با كردارش ناهمگون است ، كسى است كه خويشتن را توبيخ مى كند.

ب ـ خطر مبلّغى كه بدانچه مى گويد ، عمل نمى كند

۱۵۱۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :من بر امّتم از مؤمن يا مشرك نمى ترسم ؛ زيرا خداوند ، به خاطر ايمان ، مؤمن را باز مى دارد و به خاطر شرك، مشرك را ريشه كن مى كند ؛ امّا بر شما از كسى بيم دارم كه منافقْ دل و زبان آور است . آنچه را معروف مى دانيد ، مى گويد ؛ امّا بدانچه منكر مى شماريد ، عمل مى كند .

ج ـ كيفر مبلّغ بى عمل

۱۵۱۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارش به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! گروهى از بهشتيان ، گروهى از جهنّميان را مى بينند. به آنان مى گويند : چه چيزى شما را در آتش افكنده است ، در حالى كه ما به يُمن ادب و علم آموزى از شما به بهشت وارد شده ايم؟
در پاسخ مى گويند : ما شما را به نيكى فرمان مى داديم ؛ امّا خود به آن ، عمل نمى كرديم.

ابزارهاى تبليغ

سخن، مهم ترين ابزار تبليغ و به مفهوم عام آن، تنها ابزار تبليغ در طول تاريخ است كه در قالب هاى: موعظه، خطابه ، مناظره ، و نثر و نظم ، پيام مبلّغ را به انديشه و دل مردم منتقل مى كند .
جالب توجه است كه در روايات اسلامى، نوشتار نيز از مصاديق «سخن» شمرده شده و خط را «زبانِ دست» خوانده اند . بر اين اساس، وسايل اطّلاع رسانى جديد، مانند : سينما و تئاتر نيز از اَشكال گوناگون سخن محسوب مى شوند.

شيوه تبليغ

پنجمين ركن موفّقيت مبلّغ ، شيوه تبليغ است. تبليغ يك هنر بزرگ است و مبلّغ كامل، يك هنرمند بزرگ. مبلّغ بايد علاوه بر توجه به عوامل چهارگانه اى كه شرح آنها گذشت، از هنر تبليغ نيز برخوردار باشد ، وگرنه شايسته اين عنوان نيست.
هنر تبليغ، به كار گرفتن شيوه هاى مؤثّر و اجتناب از شيوه هاى نادرست در انتقال پيام هاى تبليغى است .