مخاطب شناسى در تبليغ

نخستين پيشْ نياز هر گونه برنامه ريزى براى تبليغات، مخاطب شناسى است . مبلّغ، تا وقتى كه ظرفيت فكرى و روحى مخاطب خود را نداند ، و از زمينه هاى ذهنى و روانى و ميزان تأثير پذيرى مخاطب ، اطّلاعات كافى نداشته باشد ، و موانع تأثيرپذيرى مخاطب را تشخيص ندهد ، نمى تواند برنامه ريزى صحيحى براى تبليغات داشته باشد .

ميزان تأثير پذيرى مخاطب

يكى از نكات مهمّى كه در قرآن و احاديث اسلامى در ارتباط با مخاطب شناسى مورد توجه قرار دارد، تفاوت مردم از نظر ظرفيت ها و استعدادهاى طبيعى و اكتسابى ، و ميزان تأثير پذيرى آنان از تبليغات مفيد و سازنده است . با در نظر گرفتنِ اين تفاوت ها، هر سخنى براى هر كسى مفيد و سازنده نيست . چه بسا نوعى از تبليغات براى فرد يا جمعى مفيد باشد، امّا براى فرد يا جمعى ديگر، غيرمفيد و حتى زيانبار باشد . لذا انبياى الهى موظّف بوده اند كه در تبليغات خود، ظرفيت فكرى و روحى مردم را در نظر داشته باشند .

درگير نشدن با خواست هاى فطرى مردم

يكى از آفات تبليغات ، به طور عام ، تبديل شدن آن به ضدّ خود، توسط مبلّغ است . مكرّر اتّفاق افتاده است كه تبليغات در زمينه هاى مختلف سياسى ، اجتماعى و فرهنگى، اثر معكوس برجاى مى گذارد . يكى از دلايل آن اين است كه روانشناسى مخاطب، مورد توجه قرار نگرفته است و تبليغات، در برابر نيازهاى طبيعى و فطرى مخاطبْ قرار گرفته است .
از اين رو ، مبلّغ، اگر به واقعْ اسلام شناس باشد و نيازهاى فطرى مخاطب را بداند ، هرگز به نام دين و براى تبليغ اسلام، با خواست فطرى مردم و حقوق طبيعى آنها درگير نمى شود .

۷ / ۵ . مُراعاةُ أهلِيَّةِ المُخاطَبِ

۱۵۰۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ عيسَى بنَ مَريَمَ عليه السلام قامَ في بَني إسرائيلَ ، فَقالَ : يا بَني إسرائيلَ ، لا تُحَدِّثوا بِالحِكمَةِ الجُهّالَ فَتَظلِموها ، ولا تَمنَعوها أهلَها فَتَظلِموهُم . ^۱

۱۵۰۴.عنه صلى الله عليه و آله :واضِعُ العِلمِ عِندَ غَيرِ أهلِهِ كَمُقَلِّدِ الخَنازيرِ الجَوهَرَ وَاللُّؤلُؤَ وَالذَّهَبَ . ^۲

۷ / ۶ . مُراعاةُ طاقَةِ المُخاطَبِ

۱۵۰۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لاتُحَدِّثُوا النّاسَ بِما لايَعرِفونَ ؛ أتُحِبّونَ أن يُكَذَّبَ اللّهُ ورَسولُهُ ؟ ! ^۳

۷ / ۷ . مُراعاةُ نَشاطِ المُخاطَبِ

۱۵۰۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنّي لَأَتَخَوَّلُكُم بِالمَوعِظَةِ تَخَوُّلاً ؛ مَخافَةَ السَّأمَةِ عَلَيكُم . ^۴

۱۵۰۷.مسند ابن حنبل عن قيس بن أبي حازم عن أبيه :رَآنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله وهُوَ يَخطُبُ وأنَا فِي الشَّمسِ ، فَأَمَرَني فَحَوَّلتُ إلَى الظِّلِّ . ^۵

۷ / ۵ . مراعات شايستگى مخاطب

۱۵۰۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :عيسى بن مريم عليهماالسلام در ميان بنى اسرائيل ايستاد و گفت : «اى بنى اسرائيل! حكمت را براى نادانان بازگو مكنيد كه در اين صورت ، به حكمت ، ستم كرده ايد ، و آن را از اهلش دريغ نكنيد كه در اين صورت ، به آنان ستم كرده ايد».

۱۵۰۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آن كه علم را نزد نااهل مى سپارد ، به سانِ كسى است كه جواهر، لؤلؤ و طلا را به گردن خوك ها آويخته است .

۷ / ۶ . مراعات گنجايش مخاطب

۱۵۰۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :براى مردم آنچه را نمى دانند [و نمى پذيرند] ، بازگو نكنيد . آيا دوست داريد كه خدا و فرستاده اش مورد تكذيب قرار گيرند؟

۷ / ۷ . مراعات شادابى مخاطب

۱۵۰۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :من از بيم خسته شدن شما ، براى موعظه كردن ، به دنبال فرصت مناسب مى گردم.

۱۵۰۷.مسند ابن حنبلـ به نقل از قيس بن ابى حازم ، از پدرش ـ: پيامبر صلى الله عليه و آله در حالى كه سخنرانى مى كرد ، مرا ديد كه ميان آفتابم . فرمان داد تا جايم را به سايه ، تغيير دادم .