عقب مانده ذهنى ، مؤثّر است .
در اين گونه موارد ، مسئوليت ناكامى اين گونه افراد ، مستقيما متوجّه انسان هاى آگاه است و بر خداوند متعال ، ايرادى وارد نيست .

۴ . حكمت هاى ناشناخته

افزون بر عواملى كه درباره ناكامى هاى مستضعفانْ بِدانها اشارت رفت، چه بسا حكمت هاى نهفته اى وجود دارند كه بر ما مجهول اند و اگر راز آنها گشوده شود ، مشخّص مى گردد كه آنچه به وقوع پيوسته ، عين عدل و حكمت است، چنان كه در جريان همراهى موسى عليه السلام با خضر عليه السلام ، هنگامى كه خضر عليه السلام پسر بچّه به ظاهرْ بى گناهى را كُشت ، موسى عليه السلام به شدّت به وى اعتراض كرد كه :
«أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةَ بِغَيْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيْـئا نُّكْرًا . ^۱ آيا شخص بى گناهى را بدون اين كه كسى را به قتل رسانده باشد ، كشتى؟ واقعا كارناپسندى مرتكب شدى» .
آن گاه خضر عليه السلام براى بيان اين كه كارش صحيح و حكيمانه بوده است، مى گويد :
«وَ أَمَّا الْغُلَـمُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَن يُرْهِقَهُمَا طُغْيَـنًا وَ كُفْرًا * فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَارَبُّهُمَاخَيْرًا مِّنْهُ زَكَوةً وَ أَقْرَبَ رُحْمًا . ^۲ و امّا نوجوان ، پدر و مادرش ، [ هر دو ]مؤمن بودند . پس ترسيديم [ مبادا ] آن دو را به طغيان و كفر بكشاند . پس خواستيم كه پروردگارشان ، آن دو را به پاك تر و مهربان تر از او عوض دهد» .
بنا بر اين با توجّه به محدوديت علم انسان درباره راز هستى، با نگاه سطحى نمى توان ناكامى هاى مستضعفان را بر خلاف عدل و حكمت دانست . اين ، در حالى است كه خداوند متعال ، ناكامى هاى مستضعفان را ـ كه خود ، هيچ نقشى در آنها ندارند ـ در جهان ديگر ، جبران خواهد نمود .

۱ . سوء استفاده از آزادى

سوء استفاده انسان هاى آگاه از آزادى است كه پديد آمدن دو طبقه ظالم و مظلوم، و استثمارگر و استثمارشده را موجب گرديده است، نه خواست آفريدگار هستى، تا عدالت او با آن ، مورد سؤال قرار گيرد و به فرموده امام على عليه السلام :
ما جاعَ فَقيرٌ إلّا بِما مُتِّعَ بِهِ غَنِىٌّ . ^۱ هيچ نادارى ، گرسنه نشد ، مگر به خاطر خوش گذرانى ثروتمندى .
بنا بر اين ، گرسنگى گرسنگان آفريقايى نتيجه زياده خواهى هاى مستكبران جهانى است كه بايد با آگاهى و اتحاد ملتهاى تحت ستم و برپايى نهضت هاى آزادى بخش چنين سرنوشتى تغيير يابد .

۲ . آثار تكوينى گناه

در جهان اسباب، كردار ناشايست انسان هاى آگاه ، به طور طبيعى و تكوينى ، در سرنوشت جامعه مؤثّر است . شخص گنهكار ، نه تنها زندگى خود را تباه مى كند ، بلكه جامعه را در سراشيبى انحطاط و سقوط قرار مى دهد .
«وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَـلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً . ^۲ و از فتنه اى كه تنها به ستمكاران شما نمى رسد ، بترسيد » .
بر اساس نظام حكيمانه آفرينش، نتيجه ظلم ، فراگير است . آتش كه گرفت ، خشك و تر مى سوزند. كردار ناشايست انسان ، نه تنها مايه فساد جامعه مى شود ، بلكه محيط زيست را نيز تباه مى سازد :
«ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ . ^۳ و به سبب آنچه دست هاى مردم فراهم آورده اند ، فساد در خشكى و دريا نمودار شده است» .
در جهان اسباب، هنگامى كه توده مردم در برابر تجاوز و حق كشى ها سكوت مى كنند ، همه آنها و حتّى مستضعفان ، به انواع بلاها ـ كه آثار تكوينى گناه اند ـ دچار مى شوند و دعاى نيكان نيز براى تغيير سرنوشت جامعه، ثمربخش نخواهد بود ، چنان كه امام على عليه السلام فرمود :
لا تَترُكُوا الأَمرَ بِالمَعروفِ وَ النَّهىَ عَنِ المُنكَرِ ، فَيُوَلّى عَلَيكُم شِرارُكُم ، ثُمَّ تَدعونَ فَلا يُستَجابُ لَكُم . ^۴ امر به معروف و نهى از منكَر را ترك نكنيد، كه مبادا بَدانتان بر شما مسلّط شوند و آن گاه، دعا كنيد و دعايتان مستجاب نشود .

۳ . رعايت نكردن مسائل بهداشتى

در جهان اسباب، تنها گناه نيست كه در سرنوشت جامعه و از جمله انسان هاى مستضعف (ناآگاه و ناتوان) ، مؤثّر است ؛ بلكه اشتباه پدران و مادران و رعايت نكردن مسائل بهداشتى به وسيله آنان نيز در پيدايش افراد معلول و