و اگر مردم شهرها ايمان آورده و به پرهيزگارى گراييده بودند ، قطعا بركاتى از آسمان و زمين برايشان مى گشوديم ؛ ولى تكذيب كردند . پس به [ كيفر ]دستاوردشان ، [ گريبان ]آنان را گرفتيم » .

اقسام مصيبت هاى خودكرده

مصيبت ها و ناكامى هايى را كه در اثر كردار ناشايست انسان ، گريبانگير او مى شوند ، مى توان به سه دسته تقسيم كرد :

الف ـ مجازات

از ديدگاه قرآن كريم ، مصائب و ناكامى هاى افرادى كه هيچ نقطه مثبتى در زندگى ندارند و زندگى آنها سراسر فساد و تباهى است، بخشى از كيفر اعمال آنهاست. اين كيفر، اعتبارى (قراردادى) نيست ؛ بلكه كيفر تكوينى است و نتيجه طبيعى كردار ناشايست گناهكار است .
اقوام و ملّت هاى مختلفى در طول تاريخ ، دچار بلاهاى گوناگونى چون زلزله و توفان شده اند كه قرآن ، آنها را نتيجه طبيعى كردار ناشايست آنان مى داند .
در سوره عنكبوت ، پس از نقل سرگذشت قوم نوح و ابراهيم و لوط و بيان مخالفت قوم عاد و ثمود و نيز مقابله قارون و فرعون و هامون با پيامبران الهى و امتناعشان از پذيرش دعوت آنان ، آمده است :
«فَكُلاًّ أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَ مِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَ مِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَ مِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْـلِمَهُمْ وَ لَـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْـلِمُونَ . ^۱ و هر يك [ از ايشان ] را به گناهش گرفتار [ عذاب ]كرديم . از آنان كسانى بودند كه بر [ سر ]ايشان بادى همراه با شن فرو فرستاديم ، و از آنان كسانى بودند كه فرياد [ مرگبار ] ، آنان را فرا گرفت ، و برخى از آنان را در زمينْ فرو برديم ، و بعضى را غرق نموديم . و [ اين ]خدا نبود كه بر آنان ستم كرد ؛ بلكه خودشان بر خود ، ستم مى كردند » .

ب ـ تأديب

حكمت بخشى از مصائب و ناكامى هاى انسان ، تأديب و آگاهسازى او از خطر گناه و كجرَوى است . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در اين باره مى فرمايد :
إنّ البَلاءَ لِلظّالِمِ أدَبٌ . ^۲ بلا براى ستمگر ، تنبيه است .
قرآن كريم، نقش مشكلات زندگى را در آگاهسازى مردم ، چنين تبيين مى فرمايد :
«ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ . ^۳

سخنى درباره حكمت مصايب و شُرور

يك . حكمت گرفتارى هاى انسان هاى آگاه

با تأمّل در آيات و احاديثى كه به حكمت شُرور و مصيبت ها و ناكامى ها اشاره دارند ، مى توان به اين جمع بندى رسيد كه از ديدگاه قرآن و حديث ، مصائب (گرفتارى ها) انسان هاى آگاه ، يا آثار كردار ناشايست آنهاست و يا وسيله اى براى تكامل آنها .
توضيح اين اجمال ، بدين شرح است :

۱ . مصيبت هاى خود كرده

از ديدگاه قرآن كريم ، همه مصيبت هاى رسيده به آن دسته از افراد آگاهى كه مرتكب گناه مى شوند، دستاورد خود آنان و نتيجه گناه آنان است :
«وَ مَا أَصَـبَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُواْ عَن كَثِيرٍ . ^۱ و هر [ گونه ] مصيبتى به شما برسد ، به سبب دستاورد خود شماست ، و [ خدا ]از بسيارى در مى گذرد » .
اين سخن ، بدين معناست كه مصائب و ناملايماتى كه متوجّه جامعه مى شوند (مانند : قحطى ، گرانى ، توفان و زلزله) ، همه به خاطر گناهانى هستند كه مردم مرتكب مى شوند ، هر چند كيفر همه گناهان آنان نيستند ؛ چرا كه خداوند متعال ، بسيارى از گناهان را بر اساس حكمت خود ، مورد عفو قرار مى دهد، وگرنه جنبنده اى در زمين ، باقى نمى ماند :
«وَ لَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُواْ مَا تَرَكَ عَلَى ظَهْرِهَا مِن دَآبَّةٍ . ^۲ و اگر خدا مردم را به [ سزاى ] آنچه انجام داده اند ، مؤاخذه مى كرد ، هيچ جنبده اى را بر پشت زمين ، باقى نمى گذاشت » .
قرآن با صراحتْ اعلام مى كند كه اگر انسان ، مرتكب كارهاى ناشايست نشود و در مسير زندگى ، راه صحيح را انتخاب كند ، بركات الهى از آسمان و زمين، او را فرا خواهند گرفت :
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَـتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ وَلَـكِن كَذَّبُواْفَأَخَذْنَـهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ . ^۳