باب هشتم : بركت

سخنى درباره «بركت»

بركت در لغت ، به معناى تداوم ، رشد و گسترشِ «خير» است. از اين رو ، ابن عبّاس ، بركت را به «فراوانى در هر خيرى» و امام صادق عليه السلام واژه «مبارك» را به «نفّاع (بسيار سودمند)» تفسير كرده اند.
با نگاه كلّى به متون، به دست مى آيد كه گستره كاربرد واژه «بركت» در قرآن و حديث در ابعاد و زمينه هاى گوناگون ، تا چه حد است.
در مورد اسباب بركت ، چند نكته قابل توجّه اند :

۱ . پيوند عوامل مادّى و معنوى

در بررسىِ اسباب بركت از نگاه قرآن و حديث ، نخستين نكته مهمّى كه جلب توجّه مى كند ، اين است كه در متون اسلامى ، اسباب معنوى بركت ، در كنار اسباب مادّى آن ، قرار دارند . از يك سو ، روايات ما: پروا ، عبادت ، طهارت ، دعا ، نماز ، حج ، استغفار و مانند اينها را زمينه هاى بركت و توسعه در زندگى معرّفى مى كنند و از سوى ديگر ، دامدارى ، كشاورزى ، تجارت و كار را پشتوانه و مايه بركت و توسعه مى دانند .
آنچه از همجوارى اين دو دسته از اسباب برمى آيد ، اين است كه در جهان بينى اسلامى ، اعتقاد به تأثير معنويّت در خير و بركت و توسعه و شكوفايى مادّى ، به معناى نفىِ اسباب مادّى يا كم رنگ كردن نقش آنها در توسعه نيست ؛ بلكه بدين معناست كه اسلام ، علاوه بر اسباب مادّىِ شناخته شده براى توسعه ، اسباب ناشناخته و نامرئى ديگرى را هم مؤثّر مى داند و معتقد است كه باورهاى صحيح دينى ، اخلاق شايسته ، و اعمال نيكو نيز در شكوفايى و توسعه اقتصادى جامعه، نقش دارند .
قرآن كريم در اين باره تصريح مى كند كه:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَـتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ . ^۱ اگر اهل آبادى ها ايمان آورده بودند و پروا مى ورزيدند ، بركت هايى را از آسمان و زمين بر آنان مى گشاديم» .

الفصل الخامس : مضارّ الآمال الباطلة

۱۲۲۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلى اُمَّتِي الهَوى وطولُ الأَمَلِ ؛ أمَّا الهَوى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الحَقِّ ، وأمّا طولُ الأَمَلِ فَيُنسِي الآخِرَةَ. ^۱

۱۲۲۴.عنه صلى الله عليه و آله :كونوا مِنَ اللّهِ عَلى حَذَرٍ ؛ فَمَن كانَ يَأمُلُ أن يَعيشَ غَدا يَأمُلُ أن يَعيشَ أبَدا ، ومَن كانَ يَأمُلُ أن يَعيشَ غَدا يَقسو قَلبُهُ ويَرغَبُ فِي الدُّنيا ويَزهَدُ فيما لَدى رَبِّهِ عز و جل . ^۲

۱۲۲۵.عنه صلى الله عليه و آله :سِتَّةُ أشياءَ تُحبِطُ الأَعمالَ : الاِشتِغالُ بِعُيوبِ الخَلقِ ، وقَسوَةُ القَلبِ ، وحُبُّ الدُّنيا ، وقِلَّةُ الحَياءِ ، وطولُ الأَمَلِ ، وظُلمٌ لا يَنتَهي. ^۳

۱۲۲۶.عنه صلى الله عليه و آله :إيّاكُم وَالتَّسويفَ وطولَ الأَمَلِ ؛ فَإِنَّهُ كانَ سَبَبا لِهَلاكِ الاُمَمِ . ^۴

فصل پنجم : زيان آرزوهاى بيهوده

۱۲۲۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :بالاترين نگرانى من براى امّتم ، افتادن به دام هواى نفس و آرزوىِ دراز است ؛ زيرا هواى نفس ، از حقْ باز مى دارد و آرزوى دراز ، آخرت را از ياد مى بَرَد.

۱۲۲۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از خداوند ، بر حذر باشيد؛ زيرا كسى كه آرزو دارد فردا زنده بماند ، آرزوى زندگىِ هميشگى را دارد و كسى كه آرزوى زندگىِ هميشگى را داشته باشد، دلش سخت مى شود و به دنيا راغب مى گردد و به آنچه نزد پروردگارش است ، بى رغبت مى شود» .

۱۲۲۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :شش چيز ، اعمال را تباه مى سازد: پرداختن به عيوب مردم، سنگ دلى، دنيادوستى، بى حيايى، آرزوى دراز، و ستم پايان ناپذير.

۱۲۲۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از كار امروز را به فردا افكندن و آرزوىِ دراز در سر پروراندن ، بپرهيزيد؛ زيرا اينها سبب هلاك امّت ها بوده اند.