۳ / ۳ . تَزكيَةُ النَّفس

الكتاب

« كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِّنكُمْ يَتْلُواْ عَلَيْكُمْ ءَايَـتِنَا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتَـبَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُم مَّا لَمْ تَكُونُواْ تَعْلَمُونَ » . ^۱

الحديث

۱۲۰۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :بِتَزكِيَةِ النَّفسِ يَحصُلُ الصَّفاءُ . ^۲

۱۲۰۷.مجمع البيان عن سعيد بن أبي هلال :كانَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا قَرَأ هذِهِ الآيَةَ «قَدْ أفْلَحَ مَنْ زَكّاها» وَقَفَ ثُمّ قالَ : اللَّهُمَّ آتِ نَفسِي تَقواها ، أنتَ وَلِيُّها ومَولاها ، وزَكِّها وأنتَ خَيرُ مَن زَكّاها . ^۳

الفصل الرّابع : الرّؤيا

۴ / ۱ . بُشرى الرُّؤيا

الكتاب

« لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ فِى الْأَخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَـتِ اللَّهِ ذَ لِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ » . ^۴

الحديث

۱۲۰۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في قولِهِ تعالى : «لَهُمُ البُشْرى ...» ـ: هي الرُّؤيا الحَسَنَةُ يَرَى المُؤمنُ فَيُبشَّرُ بها في دُنياهُ . ^۵

۳ / ۳ . تزكيه نفس

قرآن

«همان طور كه در ميان شما، فرستاده اى از خودتان روانه كرديم، [ كه ] آيات ما را بر شما مى خواند و شما را پاك مى گرداند و به شما كتاب و حكمت مى آموزد و آنچه را نمى دانستيد ، به شما ياد مى دهد» .

حديث

۱۲۰۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با تزكيه نفْس است كه صفا[ى جان ]به دست مى آيد .

۱۲۰۷.مجمع البيانـ به نقل از سعيد بن ابى هلال ـ: پيامبر خدا ، هر گاه آيه : «رستگار شد كسى كه نفْس را تزكيه كرد» را مى خواند ، درنگ مى كرد و سپس مى گفت : «خدايا! نفْس مرا تقوا عطا فرما، كه تو سرپرست و مولاى آنى ، و آن را تزكيه (پاك) فرما ، كه براى تزكيه آن ، تو بهترينى» .

فصل چهارم : رؤيا

۴ / ۱ . نويد رؤيا

قرآن

«در زندگى دنيا و در آخرت، بشارت براى آنان است. وعده هاى خدا را تبديلى نيست. اين، همان كاميابى بزرگ است» .

حديث

۱۲۰۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ درباره آيه «بشارت براى آنان است . . .» ـ: آن بشارت ، خوابِ خوبى است كه مؤمن مى بيند و به وسيله آن در دنيايش، نويد داده مى شود .

الحديث

۱۲۰۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل يقولُ : تَذاكُرُ العِلمِ بينَ عِبادي مِمّا تَحيا عليهِ القُلوبُ المَيِّتةُ إذا هُمُ انتَهَوا فيهِ إلى أمري . ^۱

۱۲۰۲.عنه صلى الله عليه و آله :عَوِّدُوا قُلوبَكُمُ الرِّقَّةَ ، وأكثِرُوا مِن التَّفَكُّرِ والبُكاءِ مِن خَشيَةِ اللّهِ . ^۲

۱۲۰۳.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَستَقيمُ إيمانُ عَبدٍ حتّى يَستَقيمَ قَلبُهُ ، ولا يَستَقيمُ قلبُهُ حتّى يَستَقيمَ لِسانُهُ . ^۳

الفصل الثّالث : نفس الإنسان

۳ / ۱ . مَعرِفةُ النَّفس

۱۲۰۴.عوالي اللآلي :دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله رَجُلٌ اسمُهُ مُجاشِعٌ ، فقالَ : يا رَسولَ اللّهِ ، كَيفَ الطَّريقُ إلى مَعرِفَةِ الحَقِّ ؟ فقالَ صلى الله عليه و آله : مَعرِفَةُ النَّفسِ . ^۴

۳ / ۲ . النَّفسُ اللَّوّامَةُ

الكتاب

« وَ لَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ » . ^۵

الحديث

۱۲۰۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في وصيَّتهِ لابنِ مَسعودٍ ـ: يابنَ مَسعودٍ ، أكثِرْ مِن الصّالِحاتِ والبِرِّ ؛ فإنّ المُحسِنَ والمُسِيءَ يَندَمانِ ، يَقولُ المُحسِنُ : يا لَيتَني ازدَدتُ مِن الحَسَناتِ ! ويقولُ المُسِيءُ : قَصَّرتُ ، وتَصديقُ ذلكَ قَولُهُ تعالى : «ولا اُقْسِمُ بالنَّفْسِ اللَّوّامَةِ» . ^۶

حديث

۱۲۰۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند عز و جل مى فرمايد: «گفتگوى علمى ميان بندگان من، از چيزهايى است كه دل هاى مرده با آن زنده مى شود ؛ به شرط آن كه در اين گفتگوهاى خود، سرانجام به خواسته من برسند».

۱۲۰۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دل هاى خود را به رقّت، خو دهيد و زياد بينديشيد و از خوف خدا بسيار بگرييد.

۱۲۰۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ايمان هيچ بنده اى درست نمى گردد، مگر اين كه دلش درست باشد و دلش درست نمى گردد، مگر آن گاه كه زبانش درست باشد.

فصل سوم : نفس انسان

۳ / ۱ . خودشناسى

۱۲۰۴.عوالى اللآلى :مردى به نام مُجاشع ، بر پيامبر خدا وارد شد و گفت : اى پيامبر خدا ! راه رسيدن به شناخت حق چيست؟
فرمود : «شناخت خود» .

۳ / ۲ . نفْسِ سرزنشگر (وجدان بيدار)

قرآن

«و [ باز ] سوگند مى خورم به نفس سرزنشگر!» .

حديث

۱۲۰۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارش خود به ابن مسعود ـ: اى پسر مسعود! كارهاى شايسته و نيكِ بسيار به جاى آر؛ زيرا نيكوكار و بدكار ، هر دو پشيمان مى شوند. نيكوكار مى گويد : «كاش خوبى هاى بيشترى انجام مى دادم» و بدكار مى گويد : «كوتاهى كردم» . تأييد اين مطلب، سخن خداى متعال است كه مى فرمايد : «و سوگند مى خورم به نفْس سرزنشگر» .