الحديث

۴۹.مسند ابن حنبل عن النّعمان بن مُقرّن :سَبَّ رَجُلٌ رَجُلاً عِندَهُ [ صلى الله عليه و آله ] فَجَعَلَ الرَّجُلُ المَسبوبُ ، يَقولُ : عَلَيكَ السَّلامُ .
قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : أما إنَّ مَلَكاً بَينَكُما يَذُبُّ عَنكَ ، كُلَّما يَشتِمُكَ هذا قالَ لَهُ : بَل أنتَ ، وأنتَ أحَقُّ بِهِ ، وإذا قالَ ^۱ لَهُ : عَلَيكَ السَّلامُ قالَ : لا ، بَل لَكَ ، أنتَ أحَقُّ بِهِ. ^۲

۱۰ / ۲ . السُّكوتُ عِندَ المُنازَعَةِ

۵۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ موسى عليه السلام لَقِيَ الخِضْرَ عليه السلام فَقالَ : أوصِني .
فَقالَ الخِضْرُ : . . . أعرِض عَنِ الجُهّالِ ، وَاحلُم عَنِ السُّفَهاءِ ، فَإِنَّ ذلِكَ فَضلُ الحُلَماءِ وزَينُ العُلَماءِ ، إذا شَتَمَكَ الجاهِلُ فَاسكُت عَنهُ سَلَماً وجانِبهُ حَزماً ، فَإِنَّ ما بَقِيَ مِن جَهلِهِ عَلَيكَ وشَتمِهِ إيّاكَ أكثَرُ . ^۳

۱۰ / ۳ . الإِعراض

الكتاب

« خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَـهِلِينَ » . ^۴

حديث

۴۹.مسند ابن حنبلـ به نقل از نعمان بن مُقرّن ـ: مردى ، شخصى را در نزد پيامبر صلى الله عليه و آله دشنام مى داد و او در جواب مى گفت : بر تو سلام!
پيامبر صلى الله عليه و آله [ خطاب به فردى كه با سلام ، به دشنامْ دهنده جواب مى داد ، ]فرمود : «آگاه باش! فرشته اى در ميان شما دو نفر است كه از تو دفاع مى كند . هر گاه او تو را دشنام مى دهد ، فرشته [به او ]مى گويد : تو چنينى ؛ بلكه تو سزاوارترى ، و وقتى تو در پاسخ مى گويى : بر تو سلام ، [آن فرشته ]مى گويد : نه ؛ بلكه تو سزاوار [ سلام ]هستى » .

۱۰ / ۲ . خاموشى ، هنگام كشمكش

۵۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :موسى عليه السلام ، خضر عليه السلام را ملاقات كرد و گفت : مرا پند ده .
خضر عليه السلام گفت : «. . . از نادانان ، كناره گيرى كن و در برابر ابلهان ، بردبار باش ؛ زيرا اين براى بردباران ، فضيلت و براى آگاهان ، زينت است . اگر نادانىْ تو را دشنام داد ، به ملايمت سكوت كن و با دورانديشى ، از او كناره بگير ؛ زيرا ثوابى كه از نادانى و دشنام او به تو برايت باقى مانده ، بيشتر است» .

۱۰ / ۳ . كناره گيرى

قرآن

«گذشت پيشه كن، و به [ كار ] پسنديده فرمان ده، و از نادانان رُخ برتاب» .

۴۴.عنه صلى الله عليه و آله :كَفى بِالاِغتِرارِ بِاللّهِ جَهلًا. ^۱

۴۵.عنه صلى الله عليه و آله :مَن لَم يَرَ أنَّ للّهِِ عِندَهُ نِعمَةً إلّا في مَطعَمٍ ومَشرَبٍ ، قَلَّ عِلمُهُ وكَثُرَ جَهلُهُ. ^۲

الفصل التّاسع : ما ينبغي للجاهل

۹ / ۱ . التَّعَلُّم

۴۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن لَم يَصبِر عَلى ذُلِّ التَّعَلُّمِ ساعَةً ، بَقِيَ في ذُلِّ الجَهلِ أبَداً. ^۳

۴۷.عنه صلى الله عليه و آله :لا يَنبَغي لِلعالِمِ أن يَسكُتَ عَلى عِلمِهِ ، ولا يَنبَغي لِلجاهِلِ أن يَسكُتَ عَلى جَهلِهِ ، قالَ اللّهُ جَلَّ ذِكرُهُ : «فَسْـئلُواْ أهْلَ الذِّكْرِ إن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» ^۴ . ^۵

۹ / ۲ . الوُقوفُ عِندَ الشُّبهَةِ

۴۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ: يا عَلِيُّ،مِن صِفاتِ المُؤمِنِ أن يَكونَ ...بَرِيًّا مِنَ المُحَرَّماتِ،واقِفاً عِندَ الشُّبُهاتِ. ^۶

الفصل العاشر : ما ينبغي في معاشرة الجاهل

۱۰ / ۱ . السَّلامُ عِندَ المُخاطَبَةِ

الكتاب

« وَ عِبَادُ الرَّحْمَـنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَـهِلُونَ قَالُواْ سَلَـمًا » . ^۷

۴۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :براى نادانى ، همين بس كه [آدمى ]به [ مهلتى كه ]خداوند [ داده و در كيفر گناهان عجله نكرده ، ]فريفته شود .

۴۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آن كه نعمت خداوند را جز در خوراكى و نوشيدنى نمى بيند ، دانشش اندك و نادانى اش بسيار است .

فصل نهم : آنچه شايسته جاهل است

۹ / ۱ . آموختن

۴۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كسى كه ساعتى بر خوارىِ فرا گرفتن شكيب نورزد ، همواره در خوارىِ نادانى باقى مى ماند .

۴۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :سزاوار نيست عالم با داشتن علم ، خاموشى گزيند ؛ و سزاوار نيست جاهل بر جهل خود،سكوت كند.خداوند ـ كه بزرگ است يادش ـ مى فرمايد: «پس اگر نمى دانيد، از اهل ذكر ، جويا شويد» .

۹ / ۲ . درنگ كردن در موارد ترديد

۴۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به على عليه السلام ـ: از ويژگى هاى مؤمن ، آن است كه ... از حرام ها پاك باشد و در موارد ترديد ، توقّف كند .

فصل دهم : آنچه در معاشرت با جاهل ، شايسته است

۱۰ / ۱ . سلام كردن ، هنگام رويارويى

قرآن

«و بندگان خداى رحمان ، كسانى اند كه روى زمين به نرمى گام برمى دارند و چون نادانان ، ايشان را طرف خطاب قرار دهند ، به ملايمت پاسخ مى دهند» .