سخنى درباره احاديث هشدار نسبت به مرگى كه با شناخت امام ، همراه نباشد

احاديثى كه از نشناختن امام و قبول نكردن او بر حذر مى دارند و مرگ بدون امام را مرگِ جاهلى مى دانند ، مورد اتّفاق همه مسلمانان است و در كتاب هاى شيعه و اهل سنّت درج شده است . براى مثال ، كلينى در الكافى از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين نقل مى كند :
مَن ماتَ و لا يَعرفُ إمامَهُ ماتَ ميتَةً جاهِليَّةً. ^۱ هر كس بميرد و امامتش را نشناسد ، به مرگ جاهلى مرده است .
نكته اصلى در مورد اين حديث ، معناى حديث است، نه اصل صدور آن از پيامبر صلى الله عليه و آله و يقيناً براى فهم اين حديث شريف ، بايد مقصود از «جاهليتْ» روشن شود.

جاهليّت ، چيست؟

در فرهنگ اسلامى ، عصر رسالت پيامبر خدا ، عصر علم ، و دوران پيش از بعثت ايشان ، دوران جاهليت است ، بدين معنا كه پيش از بعثت پيامبر صلى الله عليه و آله به دليل تحريفى كه در اديان آسمانى پديد آمده بود، مردم، راهى براى شناخت حقايق هستى نداشتند و آنچه به نام دين بر جوامع مختلف بشر حكومت مى كرد ، چيزى جز خرافات و موهومات نبود . در واقع ، اديان تحريف شده و عقايد موهوم ، ابزارهايى براى سلطه زر و زور بر انسان شده بودند و اين ، واقعيتى است كه تاريخ قبل از اسلام نيز آن را تأييد مى كند .
بعثت مبارك پيامبر صلى الله عليه و آله آغاز عصر علم بود و اساسى ترين مسئوليت ايشان، مبارزه با خرافات و تحريفات و روشن كردن حقايق براى مردم بود .
پيداست كه چنين عصرى يعنى عصر علم ـ كه با بعثت پيامبر صلى الله عليه و آله آغاز شد ـ تنها با حضور او و پس از وفات حضرتش با حضور كسانى كه ادامه دهندگان به حق راه او باشند مى تواند تداوم پيدا كند يعنى پس از رسول خدا صلى الله عليه و آله امامت ، پشتوانه و ضامن تداوم عصر علم يا عصر اسلام راستين است و بدون اين پشتوانه جامعه اسلامى به جاهليت پيش از اسلام، بازگشت خواهد كرد .

امامى كه شناختش لازم است ، كيست؟

اندكى تأمّل در مضمون حديث ـ بويژه با توجّه به شرحى كه گذشت ـ ، ما را از پاسخگويى به اين سؤال كه :

۸۵۴.كمال الدين عن سليم بن قيس الهلاليّ :أنَّهُ سَمِعَ مِن سَلمانَ ومِن أبي ذَرٍّ ومِنَ المِقدادِ حَديثا عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله أنَّهُ قالَ : «مَن ماتَ ولَيسَ لَهُ إمامٌ ماتَ ميتَةً جاهِلِيَّةً» ، ثُمَّ عَرَضَهُ عَلى جابِرٍ وَابنِ عَبّاسٍ فَقالا : صَدَقوا وبَرّوا ، وقَد شَهِدنا ذلِكَ وسَمِعناهُ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، وإنَّ سَلمانَ قالَ : يا رَسولَ اللّهِ ، إنَّكَ قُلتَ : مَن ماتَ ولَيسَ لَهُ إمامٌ ماتَ ميتَةً جاهِلِيَّةً ، مَن هذَا الإِمامُ ؟
قالَ : «مِن أوصِيائي يا سَلمانُ ، فَمَن ماتَ مِن اُمَّتي ولَيسَ لَهُ إمامٌ مِنهُم يَعرِفُهُ ، فَهِيَ ميتَةٌ جاهِلِيَّةٌ ، فَإِن جَهِلَهُ وعاداهُ فَهُوَ مُشرِكٌ ، وإن جَهِلَهُ ولَم يُعادِهِ ولَم يُوالِ لَهُ عَدُوّا ، فَهُوَ جاهِلٌ ولَيسَ بِمُشرِكٍ . ^۱

۸۵۴.كمال الدينـ به نقل از سليم بن قيس هلالى ـ: وى (سليم) از سلمان و ابو ذر و مقداد، حديثى به نقل از پيامبر خدا شنيد كه ايشان فرموده : «هر كس بميرد و امامى نداشته باشد، به مرگ جاهلى مرده است».
آن را با جابر و ابن عبّاس در ميان گذاشت. هر دو گفتند: راست و درست گفته اند. ما خود نيز شاهد آن بوديم و آن را از پيامبر خدا شنيديم. سلمان گفت: اى پيامبر خدا! شما فرمودى: «هر كس بميرد و امامى نداشته باشد به مرگ جاهلى مُرده است». اين امام كيست؟
فرمود: «از اوصياى من است. اى سلمان! هر يك از افراد امّت من بميرد و او را از اوصياى من امامى كه او را بشناسد، نباشد، اين مرگ جاهلى است. اگر او را نشناسد و با او دشمنى كند، مشرك است و اگر او را نشناسد، ولى با او دشمنى هم نكند و دشمن او را به دوستى نگيرد، چنين كسى جاهل است و مشرك نيست».