پايه تقويم هجرى

محاسبه زمان ، يكى از اركان اساسى زندگى انسان است . نياز زندگى اجتماعى بشر به تاريخ ، تا حدّى است كه قرآن كريم ، تأمين اين نياز به وسيله خورشيد و ماه را يكى از نشانه هاى خداشناسى و دلايل حكمت آفريدگار ، دانسته است .
با عنايت به اين ضرورت ، مى توان حدس زد كه هر جامعه انسانى اى ، به گونه اى ، تاريخ زندگى خود را ثبت و ضبط مى كرده است . همچنين با اندكى تأمّل ، مى توان دريافت كه به طور طبيعى ، بهترين و به ياد ماندنى ترين مبدأ تاريخ ، در جوامع و اقوام مختلف ، حوادث و وقايع مهمّ تاريخى اند .
بر همين اساس در ميان مسلمانان نيز پس از شكل گيرى جامعه اسلامى در مدينه ، هجرت پيامبر خدا به اين شهر به عنوان مبدأ تاريخ اسلام ، مورد توافق قرار گرفت ؛ امّا درباره اين كه دقيقا از چه زمانى ، هجرت به عنوان مبدأ تاريخ تعيين شد ، دو نظريه وجود دارد :

۱ . پيامبر اسلام ، پايه گذار تاريخ هجرى است

نظريه اوّل ، اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در همان آغاز ورود به مدينه ، شخصا دستور تعيين تاريخ را از هجرت ، صادر كرد . قرائنى ، اين نظريه را تأييد مى كنند ، از جمله آنچه طبرى نقل كرده است كه :
پيامبر صلى الله عليه و آله چون به مدينه آمد ـ و آمدنش در ماه ربيع اوّل بود ـ ، دستور به تعيين تاريخ داد . ^۱
محقّق معاصر ، سيّد جعفر مرتضى عاملى ، اين نظريه را برگزيده است . ^۲

۲ . خليفه دوم ، پايه گذار تاريخ هجرى است

نظريه ديگر ، اين است كه در سال هفدهم هجرى ، خليفه دوم تصميم گرفت كه مَبدأى براى تاريخ قرار دهد . پيشنهادهاى مختلفى مطرح شد . برخى تاريخ روم ، برخى تاريخ فارس ، برخى تولّد پيامبر صلى الله عليه و آله ، برخى بعثت ، و برخى وفات ايشان را پيشنهاد كردند ؛ امّا امام على عليه السلام هجرت را پيشنهاد كرد و همين ، پذيرفته شد . سعيد بن مسيّب مى گويد : عمر گفت : از كِى تاريخ بنويسيم؟ و مهاجران را گِرد آورد .
على عليه السلام به او فرمود : «از روزى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به مدينه هجرت كرد» . پس همان ، مبدأ تاريخ قرار داده شد . ^۳