۳ / ۴ . تَحْذيرُ تَركِ التَّعَقُّل

الكتاب

« قَالُواْ لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِى أَصْحَـبِ السَّعِيرِ » . ^۱

الحديث

۱۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :اِستَرشِدُوا العَقلَ تَرشُدوا ، ولا تَعصوهُ فَتَندَموا. ^۲

۳ / ۵ . دَورُ العَقلِ في جَزاءِ الأَعمال

۱۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إذا بَلَغَكُم عَن رَجُلٍ حُسنُ حالٍ فَانظُروا في حُسنِ عَقلِهِ ، فَإِنَّمايُجازى بِعَقلِهِ. ^۳

۱۸.عنه صلى الله عليه و آله :إذا رَأيتُمُ الرَّجُلَ كَثيرَ الصَّلاةِ كَثيرَ الصِّيامِ ، فَلا تُباهوا بِهِ حَتّى تَنظُرواكَيفَ عَقلُهُ. ^۴

الفصل الرّابع : عوامل تقوية العقل

۴ / ۱ . العلم

۱۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ العِلمَ حَياةُ القُلوبِ مِنَ الجَهلِ ، وضِياءُ الأَبصارِ مِنَ الظُّلمةِ،وَقُوَّةُ الأَبدانِ مِنَ الضَّعفِ. ^۵

۴ / ۲ . التَّقوى

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّـئاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ » . ^۶

۳ / ۴ . هشدار درباره ترك خردورزى

قرآن

«و [ جهنّميان ]گويند: اگر شنيده [ و پذيرفته ]بوديم يا تعقّل كرده بوديم ، در [ ميان ]دوزخيان نبوديم!» .

حديث

۱۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از خرد ، راه نمايى بگيريد تا به رُشد برسيد و از خرد ، نافرمانى مكنيد كه پشيمان مى شويد .

۳ / ۵ . نقش خردورزى در پاداش اعمال

۱۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اگر از رفتار نيكوى شخصى به شما خبر رسيد ، در نيكويىِ خردش بنگريد ؛ چرا كه به اندازه خردش پاداش داده مى شود .

۱۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اگر فردى را بسيار نمازگزار و بسيار روزه گير يافتيد ، به وى مباليد ، تا وقتى كه در چگونگىِ خردش بنگريد .

فصل چهارم : عوامل تقويت عقل

۴ / ۱ . دانش

۱۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش ، مايه زندگىِ دل ها [و رها شدن ]از نادانى است ، و نور چشمان است از تاريكى ، و نيرومندىِ بدن است از ناتوانى .

۴ / ۲ . پرواپيشگى

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از خدا پروا بداريد، براى شما [ نيروى ]تشخيص [ حقّ از باطل ]قرار مى دهد و گناهانتان را از شما مى زدايد و شما را مى آمرزد ، و خدا داراى بخشش بزرگ است» .

الحديث

۱۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أصدَقُ المُؤمِنينَ إيمانًا أشَدُّهُم تَفَكُّرا في أمرِ الدُّنيا وَالآخِرَةِ. ^۱

۱۲.عنه صلى الله عليه و آله :لا عِبادَةَ مِثلُ التَّفَكُّرِ. ^۲

۱۳.عنه صلى الله عليه و آله :التَّفَكُّرُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ كَما يَمشِي المُستَنيرُ فِي الظُّلُماتِ بِالنّورِ ، فَعَلَيكُم بِحُسنِ التَّخَلُّصِ وقِلَّةِ التَّرَبُّصِ. ^۳

۳ / ۳ . التَّفَقُّه

الكتاب

« وَهُوَ الَّذِى أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَ حِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الْأَيَـتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ » . ^۴

الحديث

۱۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :قَلبٌ لَيسَ فيهِ شَيءٌ مِنَ الحِكمَةِ كَبَيتٍ خَرِبٍ ، فَتَعَلَّموا وعَلِّمواوتَفَقَّهوا ولا تَموتوا جُهّالاً؛ فَإِنَّ اللّهَ لا يَعذِرُ عَلَى الجَهلِ. ^۵

۱۵.عنه صلى الله عليه و آله :أيُّهَا النّاسُ! إنَّمَا العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ ، وَالفِقهُ بِالتَّفَقُّهِ. ^۶

حديث

۱۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :راستگوترينِ مؤمنان در ايمان ، كسى است كه بيشتر در مسئله دنيا و آخرت بينديشد .

۱۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هيچ عبادتى ، چون انديشه كردن نيست .

۱۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :انديشه ، [مايه] حيات قلب بيناست ، چنان كه طالب روشنايى ، با نور در تاريكى راه مى رود . پس بر شما باد نيكْ رها شدن [ از تاريكى ها] و كم درنگ كردن [ در آنها] .

۳ / ۳ . ژرف انديشى

قرآن

«و او همان كسى است كه شما را از يك تن ، پديد آورد. پس [ براى شما ] قرارگاه و محلّ امانتى [ مقرّر كرد] . بى ترديد، ما آيات [ خود ] را براى مردمى كه مى فهمند ، به روشنى بيان كرده ايم» .

حديث

۱۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دلى كه درونش حكمت نيست ، مانند خانه اى ويران است . پس بياموزيد و آموزش دهيد و دين شناس گرديد و نادان نميريد ؛ چرا كه خداوند ، عذر نادانى را نمى پذيرد .

۱۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اى مردم! همانا دانش ، با آموختن ، حاصل مى شود و دين شناسى ، با ژرف انديشى .