تحليلى درباره حكمت ختم نبوّت

سخن درباره حكمت ختم نبوّت ، بسيار است ؛ ولى آنچه در اين جا به طور اجمال مى توان بدان اشاره كرد ، اين است كه فلسفه بعثت انبياى الهى، ارائه برنامه تكامل جامعه بشر است . اين برنامه ، بايد به تدريج به مردم ابلاغ شود ؛ زيرا جامعه در طول تاريخ ، همانند كودكى است كه در دامن تعليم و تربيت انبياى الهى پرورش مى يابد، لذا برنامه انبيا در دوران هاى مختلف زندگىِ اين كودك ، بايد متناسب با مزاج و استعداد او باشد و بر اين اساس ، در چهار مقطع از مقاطع تاريخِ پيش از اسلام، شكل اجرايىِ برنامه انبيا تغيير كرده و اين تغييرات ، توسّط چهارتن از پيامبران بزرگ الهى ـ كه صاحب كتاب و شريعت بوده اند و آنان را پيامبران تشريع مى ناميم ـ به جامعه بشر ابلاغ گرديده است . اين پيامبران عبارت اند از : نوح، ابراهيم، موسى و عيسى عليهم السلام .
ساير پيامبران الهى، مبلّغ شريعت پيامبران تشريع بوده اند، و رهبرىِ الهى به وسيله آنان تداوم يافت ، تا هنگامى كه مزاج جامعه براى دريافت آخرين پيام هاى الهى ، آمادگى پيدا كرد ، و در اين هنگام بود كه آخرين و كامل ترين برنامه هاى تكامل انسان ، در مجموعه اى به نام قرآن ، به وسيله خاتم انبيا به بشر ابلاغ شد و با ابلاغ اين پيام ، سلسله پيامبران پايان يافت .
اما پس از پايان يافتن نبوّت به وسيله خاتم پيامبران صلى الله عليه و آله ، امامت و هدايت امّت ، به وسيله اهل بيت ايشان ادامه يافت، چنان كه قرآن مى فرمايد :
«إِنَّمَآ أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ . ^۱ [ اى پيامبر! ]تو فقط هشداردهنده اى، و براى هر قومى راهبرى است» .
در احاديث فريقين تصريح شده ^۲ كه مقصود از «هادى» ، اميرمؤمنان على عليه السلام است : چنان كه در تاريخ دمشق آمده :
لَمّا نَزَلَت : «إِنَّمَآ أَنتَ مُنذِرٌ ... » ، قالَ النَّبِىُّ : أنَا المُنذِرُ وعَلِىٌّ الهادى . ^۳ چون آيه (تو فقط هشدار دهنده اى) نازل شد، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : من هشدار دهنده ام و على، راهبر.
و پس از امام على عليه السلام ، امامت در خاندان آن حضرت ادامه يافت ، چنان كه از از امام باقر عليه السلام آمده است :

الحديث

۵۷۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أنا رَسولُ مَن أدرَكتُ حَيّا ومَن يولَدُ بَعدي . ^۱

۵۸۰.عنه صلى الله عليه و آله :أُعطيتُ خَمسا لَم يُعطَهُنَّ نَبِيٌّ كانَ قَبلي : أُرسِلتُ إلَى الأبيَضِ والأسوَدِ والأحمَرِ... . ^۲

الفصل الرّابع : ختم النّبوّة

الكتاب

«مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَآ أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَ لَـكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَ خَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَ كَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَىْ ءٍ عَلِيمًا» . ^۳

الحديث

۵۸۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أيُّهَا النَّاسُ ، إنَّهُ لا نَبِيَّ بَعدي ، ولا سُنَّةَ بَعدَ سُنَّتي ، فَمَنِ ادَّعى ذلِكَ فَدَعواهُ وبِدعَتُهُ فِي النَّارِ . ^۴

۵۸۲.صحيح مسلم عن سعيد بن المسيّب عن عامر بن سعد بن أبي وقّاص عن أبيه :قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِعَلِيٍّ : أنتَ مِنِّي بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسى ، إلَا أنَّهُ لا نَبِيَّ بَعدي . ^۵

حديث

۵۷۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :من ، پيامبر كسانى هستم كه با من به سر مى برند و [نيز] كسانى كه بعد از من به دنيا مى آيند .

۵۸۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :پنج چيز به من داده شده كه به هيچ يك از پيامبران پيش از من ، داده نشده است . [يكى از آن پنج چيز ، اين است كه] من به سوى سياه و سفيد و سرخ فرستاده شده ام .

فصل چهارم : پايان پيامبرى

قرآن

«محمّد پدر هيچ يك از مردان شما نيست ؛ ولى فرستاده خدا و خاتَم پيامبران است. و خدا همواره بر هر چيزى داناست» .

حديث

۵۸۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اى مردم! بعد از من ، پيامبرى نيست و پس از سنّت (قانونِ) من ، سنّتى وجود ندارد. پس هر كه ادّعاى نبوّت كند، ادّعا و بدعت او در آتش خواهد بود .

۵۸۲.صحيح مسلمـ به نقل از سعيد بن مُسَيَّب، از عامر بن سعد بن ابى وقّاص، از پدرش ـ: پيامبر خدا به على عليه السلام فرمود : «تو براى من، به منزله هارون براى موسى هستى، جز آن كه پس از من ، پيامبرى نيست».