۲ / ۴ . صَديقُ المَرءِ

۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :صَديقُ كُلِّ امرِىً عَقلُهُ ، وعَدُوُّهُ جَهلُهُ. ^۱

الفصل الثّالث : الحثّ على التّعقّل والتّفكّر والتّفقّه

۳ / ۱ . التَّعَقُّل

الكتاب

« كَذَ لِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ ءَايَـتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ » . ^۲

الحديث

۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :لَم يُعبَدِ اللّهُ عز و جل بِشَيءٍ أفضَلَ مِنَ العَقلِ. ^۳

۹.عنه صلى الله عليه و آلهـ لِعَليٍّ عليه السلام ـ: يا عليُّ ، إذا تَقَرَّبَ العِبادُ إلى خالِقِهِم بالبِرِّ فَتَقَرَّبْ إلَيهِ بالعَقلِ تَسبِقْهُم . ^۴

۱۰.عنه صلى الله عليه و آله :جَدَّ المَلائِكَةُ وَاجتَهَدوا في طاعَةِ اللّهِ بِالعَقلِ ، وجَدَّ المُؤمِنونَ مِن بَني آدَمَ وَاجتَهَدوا في طَاعَةِ اللّهِ عَلى قَدرِ عُقولِهِم ، فَأعمَلُهُم بِطاعَةِ اللّهِ أوفَرُهُم عَقلًا. ^۵

۳ / ۲ . التَّفَكُّر

الكتاب

« وَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِى السَّمَـوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ » . ^۶

۲ / ۴ . دوست انسان

۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دوست هر انسانى ، عقل او و دشمنش جهل اوست .

فصل سوم : تشويق بر خردورزى، تفكّر و ژرف انديشى

۳ / ۱ . خردورزى

قرآن

«بدين گونه، خداوند آيات خود را براى شما بيان مى كند . باشد كه بينديشيد» .

حديث

۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خدا با چيزى بهتر از خرد ، بندگى نمى شود .

۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ به على عليه السلام ـ: اى على! هر گاه بندگان با نيكى كردن ، به آفريدگار خويش نزديك شوند ، تو با خردورزى به او نزديك شو تا از آنان پيشى گيرى .

۱۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :فرشتگان ، با خرد ، در فرمان بردارى از خداوند ، كوشش و تلاش كردند و انسان هاى مؤمن نيز به اندازه خردشان ، در راه طاعت خداوند كوشش و تلاش نمودند . پس ، از ميان آنان ، كسانى بيشترينْ فرمان بردارى از خداوند را به جاى آوردند كه بيشترينْ بهره را از خرد داشتند.

۳ / ۲ . تفكّر

قرآن

«و آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است ، به سود شما رام كرد . همه از اوست. قطعاً در اين [ امر ]براى مردمى كه مى انديشند ، نشانه هايى است» .

الفصل الثّاني : قيمة العقل

۲ / ۱ . هَدِيَّةٌ مِنَ اللّهِ

۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :العَقلُ هَدِيَّةٌ مِنَ اللّهِ. ^۱

۲ / ۲ . خَيرُ المَواهِبِ

۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :ما قَسَمَ اللّهُ لِلعِبادِ شَيئًا أفضَلَ مِنَ العَقلِ ، فَنَومُ العاقِلِ أفضَلُ مِن سَهَرِ الجاهِلِ ، وإفطارُ العاقِلِ أفضَلُ مِن صَومِ الجاهِلِ ، وإقامَةُ العاقِلِ أفضَلُ مِن شُخوصِ الجاهِلِ . ^۲

۲ / ۳ . أصلُ الإِنسانِ

۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :يا مَعشَرَ قُرَيشٍ ! إنَّ حَسَبَ الرَّجُلِ دينُهُ ، ومُروءَتَهُ خُلُقُهُ ،وأصلَهُ عَقلُهُ. ^۳

فصل دوم : ارزش عقل

۲ / ۱ . هديه اى از سوى خداوند

۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :عقل ، ارمغان خداوند است .

۲ / ۲ . بهترين بخشش

۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند ، چيزى با ارزش تر از عقل ، در ميان بندگان تقسيم نكرد . از اين رو خواب خردمند ، برتر از بيدارىِ نادان است و خوردن خردمند ، برتر از روزه نادان است و بر جا بودنِ خردمند ، برتر از به حركت در آمدنِ نادان .

۲ / ۳ . ريشه انسان

۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اى گروه قريش ! همانا تبار آدمى ، دين اوست و جوان مردى اش ، خُلق و خوى اوست و بنيادش عقل اوست .