الفصل الخامس : خصائص القضاء والقدر

۵ / ۱ . الحُسنُ

۴۵۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ فِي الدُّعاءِ ـ: هُوَ العَزيزُ الغَفورُ ، جَميلُ الثَّناءِ ، حَسَنُ البَلاءِ ، سَميعُ الدُّعاءِ ، حَسَنُ القَضاءِ . ^۱

۵ / ۲ . العَدْلُ

۴۵۳.الكافي :أتى جَبرَئيلُ عليه السلام إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ لَهُ : إنَّ رَبَّكَ يَقولُ لَكَ : إذا أرَدتَ أن تَعبُدَني يَوما ولَيلَةً حَقَّ عِبادَتي فَارفَع يَدَيكَ إلَيَّ وقُل : «... اللّهُمَّ لَكَ الحَمدُ حَمدا أبَدا ، أنتَ حَسَنُ البَلاءِ ، جَليلُ الثَّناءِ ، سابِغُ ^۲ النَّعماءِ ، عَدلُ القَضاءِ ، جَزيلُ العَطاءِ» . ^۳

۵ / ۳ . الخِيَرَةُ لِلمُؤمِنِ

۴۵۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :في كُلِّ قَضاءِ اللّهِ عز و جل خِيَرَةٌ لِلمُؤمِنِ . ^۴

۴۵۵.عنه صلى الله عليه و آله :المُؤمِنُ كُلٌّ لَهُ فيهِ خَيرٌ ، ولَيسَ ذاكَ لِأَحَدٍ إلّا لِلمُؤمِنِ ، إن أصابَهُ سَرّاءُ فَشَكَرَ اللّهَ فَلَهُ أجرٌ ، وإن أصابَهُ ضَرّاءُ فَصَبَرَ فَلَهُ أجرٌ ، فَكُلُّ قَضاءِ اللّهِ لِلمُسلِمينَ خَيرٌ . ^۵

۴۵۶.الإمام زين العابدين عليه السلام :ضَحِكَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ذاتَ يَومٍ حَتّى بَدَت نَواجِذُهُ ^۶ ، ثُمَّ قالَ : ألا تَسأَلُونّي مِمَّ ضَحِكتُ ؟ قالوا : بَلى يا رَسولَ اللّهِ .
قالَ : عَجِبتُ لِلمَرءِ المُسلِمِ ، أنَّهُ لَيسَ مِن قَضاءٍ يَقضيهِ اللّهُ عز و جل إلّا كانَ خَيرا لَهُ في عاقِبَةِ أمرِهِ . ^۷

فصل پنجم : ويژگى هاى قضا و قدر

۵ / ۱ . نيكى

۴۵۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در دعا ـ: او (خداوند) ، ارجمند بسيار آمرزنده ، زيبا ثنا ، نيكو آزماينده ، شنواى دعا ، و نيكو حُكم كننده است .

۵ / ۲ . دادگرى

۴۵۳.الكافى:جبرئيل عليه السلام به حضور پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد و گفت : پروردگارت به تو مى فرمايد : «هر گاه خواستى روز و شبى را ، چنان كه شايسته من است ، عبادتم نمايى ، دستانت را به سويم بر آور و بگو : « . . . خدايا! ستايش جاويد ، از آنِ توست . تو نيكو آزماينده ، زيبا ثنا ، بسيار نعمت دهنده ، به دادگرىْ داورى كننده ، و بسيارْ بخشنده اى» .

۵ / ۳ . خير مؤمن

۴۵۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :در همه قضاهاى خداوند عز و جل براى مؤمن ، خير است .

۴۵۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :در هر چيزى كه براى مؤمن است ، خير است و اين ، براى كسى جز مؤمن نيست . اگر آسايش دامنگيرش شود ، سپاس مى گزارد كه براى او پاداشى است ، و اگر سختى گريبانگيرش گردد ، شكيب مى ورزد ، كه [باز هم ]براى او پاداشى است . بنا بر اين ، همه حكم هاى خداوند براى مسلمانان ، خير است .

۴۵۶.امام زين العابدين عليه السلام :روزى ، پيامبر خدا چنان خنديد كه دندان هايش هويدا شد . آن گاه فرمود : «آيا از من نمى پرسيد كه چرا خنديدم ؟» .
گفتند : چرا ، اى پيامبر خدا!
فرمود : «براى مسلمان در شگفتم! [زيرا] هيچ حُكمى از سوى خداوند عز و جل نيست ، جز اين كه در سرانجام كارش براى او خير است» .

سرنوشت خود .
به سخن ديگر، احاديث مذكور ، مى خواهند بگويند كه خداوند متعال مى داند كه انسان با انتخاب خود ، چگونه سرنوشت خود را در دنيا و آخرتْ رقم خواهد زد، خوش بخت خواهد شد يا بدبخت، و بهشتى مى شود يا دوزخى . اين مطلب ، به روشنى در برخى احاديث آمده است .
بنا بر اين ، خشك شدن قلم تقدير ، نه تنها آزادى را از انسانْ سلب نمى كند ، بلكه به او آزادى مى دهد ؛ زيرا نوشته غير قابل تغيير آن ، آزاد بودن انسان در انتخاب راهِ خوش بختى يا بدبختى است .

۳ . قلمرو آزادى انسان در محدوده تقدير الهى

آزاد بودن انسان در تعيين سرنوشت دنيوى و اُخروى خود، مطلق نيست ؛ بلكه در محدوده قضا و قدر الهى است ؛ زيرا هر كس بر اساس تقدير حكيمانه حضرت حق عزّوجلّ استعداد ويژه اى دارد و تنها در محدوده مقدّرات و استعدادهاى خود مى تواند از آزادى و تلاش خويش بهره گيرد، نه اين كه هر كس بتواند به هر موقعيت دلخواه مادّى يا معنوى دست يابد و آنچه در احاديث پيشين آمده كه : «كُلٌّ مُيَسَّرٌ لِما خُلِقَ لَه» ، به نظر مى رسد كه ناظر به اين نكته باشد .
آرى! انسان نيز مانند همه آفريده هاى خداوند ، نمى تواند از قلمرو مقدّرات الهى خارج شود . تنها تفاوت انسان با ساير آفريده ها اين است كه در تعيين سرنوشت خود ، در محدوده مقدّرات الهى ، آزاد است و هر سرنوشتى را انتخاب كرد ، نظام آفرينش ، ابزار رسيدن به آن را برايش فراهم خواهد ساخت : «كُلاًّ نُّمِدُّ هَـؤُلَاءِ وَ هَـؤُلَاءِ مِنْ عَطَـآءِ رَبِّكَ وَ مَا كَانَ عَطَـآءُ رَبِّكَ مَحْظُورًا ؛ ^۱ اينان را و آنان را از عطاى پروردگارت مدد مى بخشيم و عطاى پروردگارت [از كسى] دريغ نشده است» .