۳ / ۳ . ما يَجِبُ في مَعرِفَةِ صِفاتِ اللّهِ

۳۲۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ الخالِقَ لا يوصَفُ إِلّا بِما وَصَفَ بِهِ نَفسَهُ ، وكَيفَ يوصَفُ الخالِقُ الَّذي تَعجِزُ الحَواسُّ أن تُدرِكَهُ ، وَالأَوهامُ أَن تَنالَهُ ، وَالخَطَراتُ أن تَحُدَّهُ ، وَالأَبصارُ الإحاطَةَ بِهِ ؟! جَلَّ عَمّا يَصِفُهُ الواصِفونَ ، نَأى ^۱ في قُربِهِ وقَرُبَ في نَأيِهِ، كَيَّفَ الكَيفِيَّةَ؛ فَلا يُقالُ لَهُ: كَيفَ، وأَيَّنَ الأَينَ ؛ فَلا يُقالُ لَهُ: أَينَ،وهُوَ مُنقَطِعُ الكَيفِيَّةِ فيهِ وَالأَينونِيَّةِ، فَهُوَالأَحَدُ الصَّمَدُ كَما وَصَفَ نَفسَهُ، وَالواصِفونَ لا يَبلُغونَ نَعتَهُ، لَم يَلِد ولَم يُولَد ولَم يَكُن لَهُ كُفُوا أَحَدٌ. ^۲

۳ / ۴ . الأَحَدُ ^۳

الكتاب

« اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَـنَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُواْ إِلَا لِيَعْبُدُواْ إِلَـهًا وَ حِدًا لَا إِلَـهَ إِلَا هُوَ سُبْحَـنَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ » . ^۴

الحديث

۳۳۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ فِي الدُّعاءِ ـ: أسألُكَ بِاسمِكَ يا لا إلهَ إلّا أنتَ الواحِدُ الفَردُ الصَّمَدُ ... . ^۵

۳ / ۳ . بايسته ها در شناختن صفات خدا

۳۲۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آفريدگار ، جز به آنچه خود وصف كرده ، توصيف نمى شود ، و چگونه توصيف شود آفريدگارى كه حواس،از ادراك او و اوهام ، از رسيدن به او و رهيافت ها[ ى ذهنى و قلبى] ، از تعريف كردن او و انديشه ها ، از احاطه بر او ناتوان اند؟!
او از وصف وصف كنندگان،برتر است. در [عين ]نزديكى ، دور و در [ عين ]دورى ، نزديك است . او چگونگى را پديد آورد . پس درباره او نمى توان گفت : «چگونه است؟» . و كجايى را پديد آورد . پس درباره او گفته نمى شود : «كجاست؟» . چگونگى و كجايى درباره او جارى نيستند . پس اوست يگانه بى نياز ـ همان سان كه خود را توصيف كرده است ـ و وصف كنندگان به توصيف او نمى رسند. نزاده و زاده نشده است و كسى همتاى او نيست .

۳ / ۴ . اَحَد ^۶

قرآن

«اينان ، دانشمندان و راهبان خود و مسيح پسر مريم را به جاى خدا به الوهيّت گرفتند، با آن كه مأمور نبودند ، جز اين كه خدايى يگانه را بپرستند كه هيچ معبودى جز او نيست. منزّه است او از آنچه [ با وى ]شريك مى گردانند» .

حديث

۳۳۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در دعا ـ: درخواست مى كنم تو را به نامت ، اى كسى كه خدايى جز تو نيست ، يكتاى بى نياز! ... .

«أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ . ^۱
اجابت مى كنم دعاى دعا كننده را، وقتى مرا بخواند» .
و اين اجابت ، موقوف بر دعا و طلب حقيقى و جدّى است و نيز ـ همان طور كه در تفسير اين آيه گذشت ـ موقوف بر اين است كه درخواست ، از خودِ خدا شود و نه از ديگرى . آرى . كسى كه دست از تمامى وسايل و اسباب بردارد و براى يكى از حوايجش ، به پروردگارش متّصل شود ، در حقيقتْ متّصل به حقيقتِ آن اسمى شده است كه با حاجتش تناسب دارد و در نتيجه ، آن اسم نيز با حقيقتش تأثير مى كند و دعاى او مستجاب مى شود .
اين است حقيقت دعا به اسم و به همين جهت ، خصوصيت و عموميت تأثير ، به حال آن اسمى بستگى دارد كه حاجتمند ، به آن تمسّك جُسته است . پس اگر اين اسم ، اسم اعظم باشد ، تمامى اشيا ، در برابرِ حقيقت آن اسم ، رام مى شوند و دعاى كسى كه با آن اسم دعا كرده ، به طور مطلقْ مستجاب مى شود .
بنا بر اين ، روايات و ادعيه اين باب را بايد بر اين معنا حمل كرد ، نه بر اسم لفظى يا مفهوم آن . اين كه در روايت آمده است كه : «خداوند ، اسمى از اسماى خود و يا چيزى از اسمِ اعظم خود را به يكى از پيامبران يا بندگانش آموخته» ، معنايش اين است كه راه انقطاع به سوى خود را به وى آموخته است ؛ بدين گونه كه اسم خداوندىِ مناسب با دعا و درخواستِ او را بر زبانش جارى ساخته است . پس اگر واقعا اسم لفظى اى در كار باشد و معناى روشنى هم داشته باشد ، باز هم تأثير آن دعا ، از اين باب است كه الفاظ و معانى ، وسايل و اسبابى هستند كه به نحوى ، حقايق را حفظ مى كنند .