پژوهشى درباره معناى اسم اعظم

موضوع اسم اعظم خداوند عز و جل ، در احاديث اسلامى ، بويژه در دعاها ، بسيار تكرار شده و اين نكته نيز آمده است كه هر كس خدا را با آن نام بخواند ، دعايش مستجاب مى شود و اهل بيت عليهم السلام اين نام (بجز يك حرف از آن) را مى دانند . امّا آن نام چيست؟
واقعيت اين است كه ، روايات ، در اين باره ، مختلف اند و نمى توان پاسخ قاطعى از نظر روايات اسلامى ، به اين سؤال داد ؛
نبودن دليل قاطعى بر مراد از اسم اعظم ، موجب شده است كه ديدگاه هاى مختلفى درباره آن ارائه گردد ، تا آن جا كه سيوطى ، بيست قول را در اين زمينه نقل كرده است .

بهترين تحقيق در تبيين اسم اعظم

علّامه سيّد محمّدحسين طباطبايى رحمه الله در پاسخ به اين سؤال كه معناى اسم اعظم چيست ، مى گويد :
در ميان مردم ، شايع شده كه اسم اعظم ، اسمى است لفظى ، از اسماى خداى متعال ، كه اگر خدا را به آن بخوانند ، دعا مستجاب مى شود و در هيچ مقصدى ، از تأثير باز نمى مانَد و چون در ميان اسماى حسناى خدا ، به چنين اسمى دست نيافته اند و در لفظ جلاله (اللّه ) نيز چنين اثرى نديده اند ، معتقد شده اند كه اسم اعظم ، مركّب از حروفى است كه هر كسى ، آن حروف و نحوه تركيب آنها را نمى داند و اگر كسى به آن دست بيابد ، همه موجودات ، در برابرش خاضع مى شوند و به فرمانش در مى آيند .
در حالى كه به نظر مى رسد اسماى الهى و مخصوصا اسم اعظم او ، هر چند در عالم ، مؤثّر باشند و اسباب و وسايطى براى نزول فيض از ذات خداى متعال در اين عالمِ مشهود بوده باشند ، اين تأثيرشان به خاطر حقايقشان است ، نه الفاظى كه در فلان گويش ، دلالت بر فلان معنا دارند . همچنين به خاطر معانى شان كه از الفاظ فهميده مى شوند و در ذهن تصوّر مى شوند نيز نيستند ؛ بلكه معناى اين تأثير ، اين است كه خداى متعال ـ كه پديدآورنده هر چيزى است ـ هر چيزى را با يكى از صفات كريمش پديد مى آورَد كه مناسب آن چيز است و در قالب اسمى است ، نه اين كه لفظ خشك و خالىِ اسم و يا معناى آن و يا حقيقت ديگرى غير از ذات متعالى خداوندى ، چنين تأثيرى داشته باشد .
چيزى كه هست ، خداى متعال ، وعده داده است كه دعاى دعا كننده را اجابت مى كند و فرموده است :

۳۲۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ لَمّا سُئِلَ عَنِ اسمِ اللّهِ الأَعظَمِ ـ: كُلُّ اسمٍ مِن أَسماءِ اللّهِ، فَفَرِّغ قَلبَكَ عَن كُلِّ ما سِواهُ ، وَادعُهُ بِأَيِّ اسمٍ شِئتَ ، فَلَيسَ فِي الحَقيقَةِ للّهِِ اسمٌ دونَ اسمٍ ، بَل هُوَ الواحِدُ القَهّارُ . ^۱

۳۲۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ چون از ايشان درباره اسمِ اعظم خدا پرسيده شد ـ: هر نامى ، از نام هاى الهى است . پس دلت را از هر چه غير اوست ، تهى ساز و او را با هر نامى كه خواستى ، بخوان ؛ چرا كه در حقيقت ، اين گونه نيست كه خداوند ، نام خاصّى داشته باشد و نام ديگرى را نداشته باشد ؛ بلكه او يكتاى چيره است .