سخنى درباره راه هاى رسيدن به بالاترين مراتب خداشناسى

آنچه با عنوان «راه هاى رسيدن به بالاترين مراتب خداشناسى» گذشت ، در بردارنده مطمئن ترين دستورها براى سير و سلوك به سوى اللّه است كه در متون اسلامى ، به آنها اشاره شده است و گذر از منازل سلوك و رسيدن به قلّه يقين و معرفت شهودى ، بدون عمل به اين ره نمودها ، امكان پذير نيست . در واقع ، حركت انسان به سوى كمال مطلق ، بدين سان آغاز مى گردد :

يك . ياد خدا

نخستين گام در اين سير و سلوك ، ياد خداست . امام على عليه السلام درباره نقش ياد خدا در سازندگى انسان مى فرمايد :
أصلُ صَلاحِ القَلبِ اشتِغالُهُ بِذِكرِ اللّهِ . ^۱ اساس سامان يافتن دل ، اشتغال آن به ياد خداست .
ياد خدا ، در واقع ، رمز خودسازى است ؛ چرا كه به تدريج ، انسان را از خودِ حيوانى تهى مى كند و دل را از رذايل اخلاقى ، پاك مى گردانَد و آن را براى پذيرش نور يقين ، آماده مى سازد . در متون اسلامى ، نقشِ سرنوشت ساز يادِ خدا در سازندگى انسان ، به تفصيل مورد توجّه قرار گرفته است .

حقيقت ذكر

نكته اساسى ، اين كه حقيقت ذكر ، احساس حضور در محضر حق تعالى است . از اين رو ، ذكر زبانى ، بدون توجّه قلبى ، اثر چندانى در نورانيت دل نخواهد داشت . نشانه توجّه قلبى انسان به آفريدگار جهان نيز مسئوليت شناسى در همه زمينه هاست .
ذكرِ به اين معنا و بويژه تداوم آن ، بسيار دشوار است ؛ چنان كه امام صادق عليه السلام در گفتگو با يكى از يارانش ، درباره سخت ترين چيزهايى كه خدا بر خلقش واجب كرده است ، چنين فرموده است :
ألا أُخبِرُكَ بِأَشَدِّ ما فَرَضَ اللّهُ عز و جل عَلى خَلقِهِ ؟ قُلتُ : بَلى . قالَ : إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِكَ ، و مُؤاساتُكَ أخاكَ ، و ذِكرُ اللّهِ فى كُلِّ مَوطِنٍ . أما إنّى لا أقولُ : سُبحانَ اللّهِ ، وَ الحَمدُ للّهِِ ، و لا إلهَ إلَا اللّهُ ، و اللّهُ أكبَرُ ، و إن كانَ هذا مِن ذاكَ ، و لكِن ذِكرُ اللّهِ ـ جَلَّ و عَزَّ ـ فى كُلِّ مَوطِنٍ إذا هَجَمتَ عَلى طاعَةٍ أو عَلى مَعصِيَةٍ . ^۲

۱/۷ . طُرُقُ الوُصولِ إلى أسمى مَراتِبِ مَعرِفَةِ اللّهِ

أ ـ ذِكرُ اللّهِ عز و جل

الكتاب

« يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً * هُوَ الَّذِى يُصَلِّى عَلَيْكُمْ وَ مَلَئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّـلُمَـتِ إِلَى النُّورِ وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا » . ^۱

الحديث

۳۰۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :يَقولُ اللّهُ تَعالى : إِذا كانَ الغالِبُ عَلى عَبدِيَ الاِشتِغالَ بي جَعَلتُ نَعيمَهُ ولَذَّتَهُ في ذِكري، فَإِذا جَعَلتُ نَعيمَهُ ولَذَّتَهُ فيذِكري عَشَقَني وعَشَقتُهُ ، فَإِذا عَشَقَني وعَشَقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فيما بَيني وبَينَهُ ، وصِرتُ مَعالِما بَين عَينَيهِ ، لا يَسهو إِذا سَهَا النَّاسُ ، أُولئِكَ كَلامُهُم كَلامُ الأَنبِياءِ . ^۲

ب ـ مَحَبَّةُ اللّهِ عز و جل

۳۰۵.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :المَحَبَّةُ أَساسُ المَعرِفَةِ . ^۳

ج ـ الاِنقِطاعُ إلَى اللّهِ عز و جل

۳۰۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ فِي الدُّعاءِ ـ: إِلهي مَن ذَا الَّذِي انقَطَعَ إِلَيكَ فَلَم تَصِلهُ؟! ^۴

د ـ وِلايَةُ أَهلِ البَيتِ عليهم السلام

۳۰۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :نَحنُ الوَسيلَةُ إِلَى اللّهِ ، وَالوُصلَةُ إِلى رِضوانِ اللّهِ . ^۵

۱/۷ .راه هاى رسيدن به بالاترين مراتب خداشناسى

الف ـ ذكر خدا

قرآن

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا را ياد كنيد، يادى بسيار. و صبح و شام او را به پاكى بستاييد.اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مى فرستد تا شما را از تاريكى ها به سوى روشنايى برآورَد ؛ و به مؤمنان ، همواره مهربان است» .

حديث

۳۰۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند متعال ، مى فرمايد : «هر گاه ، دل مشغولىِ عمده بنده اى ، من باشم ، نعمت و لذّتِ او را در ذكر خودم قرار مى دهم ، و چون نعمت و لذّتش را در ذكر خودم قرار دهم ، به من عشق مى ورزد و من نيز به او عشق مى ورزم ، و چون عاشق يكديگر شديم ، حجاب ميان خودم و او را برمى دارم و نشانه هايى در جلو چشمانش قرار مى دهم كه چون مردم [مرا] از ياد ببرند ، او از ياد نبرد . اينان ، سخنشان ، سخن پيامبران است» .

ب ـ محبّت خدا

۳۰۵.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :محبّت ، اساس معرفت است .

ج ـ انقطاع به سوى خدا

۳۰۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در دعا ـ: خدايا ! چه كسى براى پيوستن به تو ، از همه گسست و تو به او نپيوستى؟!

د ـ ولايت اهل بيت عليهم السلام

۳۰۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ما وسيله[ى نزديكى] به سوى خداييم و راه وصل به خشنودىِ او .