البتّه اين ، بدان معنا نيست كه همه مطالب اين كتاب ها ، نادرست و تحريف شده اند ؛ زيرا در اين كتاب ها، گزارش هاى معتبرى نيز از كتاب هاى كهن و اصلى تاريخ و سيره ، نقل شده است. مقصود ما ، آن است كه بسيارى گزارش هاى نادرست يا بدون منبع و پشتوانه تاريخى در اين كتاب ها يافت مى شوند كه با عملكرد و سيره رفتارى امام حسين عليه السلام و اهل بيت گرامى اش ناسازگارند ، هر چند برخى گزارش ها هم هستند كه احتمال وجودشان در منابعى كه به ما نرسيده اند، مى رود . بدين جهت هم هست كه مطالب اين گونه كتاب ها، بدون ارزيابى، قابل استناد نيستند. اين منابع، عبارت اند از:

۱. مقتل الحسين عليه السلام المنسوب إلى أبى مِخنَف

ابو مِخنَف لوط بن يحيى بن سعيد (م ۱۵۸ ق) ، از مورّخان مورد اعتماد و از اصحاب امام صادق عليه السلام است . او به احتمال فراوان ، شيعه و البته مقبول مورّخان فريقَين است و از اين رو ، تاريخ نگاران و سيره نويسان متعدّدى از كتاب او در باره قيام امام حسين عليه السلام نقل كرده اند . از اين ميان ، مى توان به : محمّد بن عمر واقدى (م ۲۰۷ ق) ، ابن قتيبه (م ۲۷۶ ق) در الإمامة و السياسة ، محمّد بن جرير طبرى (م ۳۱۰ ق) در تاريخش ، ابن عبد ربّه (م ۳۲۸ ق) در العقد الفريد ، على بن حسين مسعودى (م ۳۴۵ ق) در مُروج الذهب و أخبار الزمان ، شيخ مفيد (م ۴۱۳ ق) در الإرشاد و نيز النصرة فى حرب البصرة ، شهرستانى (م ۵۴۸ ق) در الملل و النحل ، خوارزمى (م ۵۶۸ ق) در مقتل الحسين عليه السلام و در آخرين حلقه ها به ابن عساكر (م ۵۷۱ ق) ^۱ در تاريخ دمشق ، ابن اثير (۶۳۰ ق) در الكامل ، سبطِ ابن جوزى (م ۶۵۴ ق) در تذكرة الخواصّ و ابو الفدا (م ۷۳۲ ق) در المختصر فى أخبار البشر اشاره كرد . ^۲

عاشوراست ؛ سبْكى كه بر پايه گرايش طبيعى انسان به حكايت و نقل هر چه زيباتر وقايع روى داده، شكل گرفت و ميل فطرى آدميان به بزرگ داشتن و بزرگ تر كردن قهرمانان خود، به آن، كمك نمود .
در اين ميان ، كسانى آيات و روايات باز دارنده از دروغ پردازى را با به كار بردن اصطلاح «زبان حال» كنار زدند و حتّى در برخى نمونه هاى معدود، دروغ را تجويز كردند. راه يافتن اين زبان تخيّلى، احساسى و داستانى به منبر و مرثيه و تعزيه ، چرخه نقل شفاهى و نگارش كتبى را كامل كرد و پس از مدّتى ، آنچه به عنوان مرثيه يا مدّاحى و نقل حكايت به منظور برانگيختن احساسات، ساخته و خوانده شده بود، به كتاب ها راه يافت و از سوى برخى ـ كه ميان منابع كهن و نزديك به واقعه عاشورا و كتاب هايى كه قرن ها پس از آن نگاشته شده اند ، تفاوت چندانى نمى نهادند ـ ، به صورت يك سند تاريخى و قابل ذكر در آمد .
همه اينها، افزون بر اشتباهات ناخواسته انسانى است كه در نقل هاى تاريخى پيش مى آيند، مانند : خطاى حافظه در نقل شفاهى ، يا خطاى باصره در هنگام نوشتن كه به گاهِ نگارش و قرائت نسخه ها پيش مى آيد ، بويژه اگر نسخه، مغلوط يا بدخط باشد .
آنچه مايه اميدوارى پژوهشگران است، شكل هِرمى اين جريان ناخجسته است ، بدين معنا كه هر چند ممكن است تعداد كتاب هاى كنونى اى كه مطالب آميخته از درست و نادرست دارند، فراوان به نظر برسد، امّا پى يابى جريان نقل آنها، پژوهشگر را به تعداد انگشت شمارى از منابع مشخّص مى رساند كه سرچشمه ورود اين ادبيّات تخيّلى و بدون پشتوانه تاريخى ، به جريان گزارش دهنده حماسه كربلا هستند.
محقّقان اين دانش نامه با بررسى صدها گزارش و مأخذيابى مرحله به مرحله هر يك از نقل ها، اين چند كتاب معدود را شناسايى و ساختار و ضعف هاى آنها را گوشزد كرده اند.