73
دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

معروف و ديگر زيارت ها و نيز برخى اعمال روز عاشورا پرداخته است .
مصباح المتهجّد به دليل قدمت آن و نيز اعتبار و اتقان كار مؤلّف ، از آغاز تأليف ، با استقبال و استفاده گسترده عالمان ، رو به رو شد و همواره يكى از منابع اصلى و مرجع كار پژوهشيان بوده است .

۱۹. الأمالى الخَميسيّة

ابو الحسين يحيى بن حسين بن اسماعيل شجرى (۴۱۲ ـ ۴۷۹ يا ۴۹۹ ق) ، ۱ از محدّثان قرن پنجم هجرى و از سادات حسنى است . او را جانشين پدرش الموفّق حسين بن اسماعيل دانسته اند كه پيشواى زيديان در گرگان و ديلم بود و ابن حجر ، وى را نيز زيدى مذهب خوانده است ؛ ۲ امّا درج نام او در فهرست شيخ منتجب الدين رازى ـ كه ويژه شرح حال عالمان امامى مذهب پس از شيخ طوسى تا زمان مؤلّف است ـ نشان مى دهد كه منتجب الدين ، او را امامى مذهب يا دست كم ، زيدىِ مستبصر مى داند . شيخ منتجب الدين در دو جا او را ثقه و حافظ خوانده و در يك جا وى را عالمى نسب شناس دانسته است . ۳
او از استادان متعدّدى مانند : ابن غيلان ، ابن زيده ، عتيقى و صورى حديث شنيد و محدّثان بسيارى مانند : محمّد بن عبد الواحد دقّاق ، نصر بن مهدى و ابو سعيد يحيى بن طاهر سمّان ، از او روايت كرده اند . ۴
يحيى بن حسين شجرى در روزهاى دوشنبه و پنجشنبه براى عدّه اى ، روايتْ املا

1.. در باره تاريخ وفات شجرى، اختلاف است؛ امّا تاريخ تولّدش را از تصريح خودش ـ آن جا كه در باره مرگ استادش سخن مى گويد ـ مى توان دانست: «و در روز جمعه، بيست و هشتم شعبان سال ۳۹۰، بيست و دو سال قبل از تولّد من، دفن گرديد (الأمالى، شجرى: ج ۱ ص ۱۴۹).

2.. لسان الميزان : ج ۶ ص ۲۴۷ .

3.. فهرست أسماء علماء الشيعة : ص ۲۰۰ ش ۵۳۹ و ص ۲۰۲ ش ۵۴۳ .


دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
72

مى كند . ۱ او را به اوصافى همچون «المحدّث الثقة العالم الفقيه» ، «حافظ» و نيز «ما رأيتُ مَن كان يَفهم فقهَ الحديث مثلَه» ستوده اند . ۲

۱۸. مصباح المتهجّد

شيخ ابو جعفر محمّد بن حسن طوسى (۳۸۵ ـ ۴۶۰ ق) معروف به شيخ الطائفه ، از عالمان بسيار بزرگ شيعه و از ستارگان فروزان اسلام است . او شاگرد بزرگانى مانند شيخ مفيد و سيّد مرتضى بود و سال ها مرجعيت و زعامت شيعه را بر عهده داشت . شيخ طوسى در بيشتر شاخه هاى علوم اسلامى مانند : تفسير قرآن ، فقه ، حديث و رجال، تأليف دارد و در همه اين رشته ها ، كتاب هاى وى ، جزو اصلى ترين ، كهن ترين و مهم ترين منابع آن رشته به شمار مى رود .
از جمله كتاب هاى شيخ طوسى ، مصباح المتهجّد است كه به ادعيه و اعمال و زيارات ماه هاى سال اختصاص دارد . وى اين كتاب را پس از ورود به عراق و با استفاده از كتاب خانه هاى بزرگ آن روزگار ، يعنى : كتاب خانه ابو نصر شاپور بن اردشير وزير و نيز كتاب خانه استاد خود ، سيّدِ مرتضى ، نگاشت . اين كتاب ، مانند بسيارى ديگر از كتاب هاى شيخ طوسى ، بر عالمان بعدى تأثير نهاد و زمينه تصنيف كتاب هايى مانند : إقبال الأعمال ، مصباح الزائر ، فلاح السائل ، جمال الأسبوع و تلخيص و اقتباس هايى مانند : اختيار المصباح ابن باقى ، مختصر المصباح مُلّا حيدرعلى ، قبس المصباح صهرشتى و منهاج الصلاح علّامه حلّى و نيز ديگر كتاب هاى ادعيه و زيارات را فراهم آورد .
شيخ طوسى ، برخى از احكام طهارت و نماز را در اوايل اين كتاب، جاى داده و در فصل مربوط به ماه محرّم ، به فضيلت زيارت امام حسين عليه السلام و نقل زيارت عاشوراى

1.. ر. ك : فضل زيارة الحسين عليه السلام : باب «ما روى عن أبى جعفر عليه السلام في زيارة الحسين عليه السلام » و باب «ما روى عن جعفر عليه السلام فى زيارة الحسين عليه السلام » و باب «ما روى عن على بن موسى الرضا عليه السلام فى زيارة الحسين عليه السلام » .

2.. ر.ك : سير أعلام النبلاء : ج ۱۷ ص ۶۳۶ ، تاريخ الإسلام: ج ۳۰ ص ۱۱۸ ، التحف شرح الزلف : ص ۲۲۷ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    16
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1388
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5944
صفحه از 494
پرینت  ارسال به