بخش و به تفصيل آورده است . او در بخش نخست ، نسب و تولّد و ويژگى ها و فضايل و مناقب را گزارش كرده و در بخش دوم به مقتل نويسى و گزارش قيام امام حسين عليه السلام پرداخته است . او پيشگويى ها در باره شهادت امام عليه السلام ، فرستاده شدن مسلم به كوفه ، نام شهيدان كربلا ، انتقال سر مطهّر به كوفه و برده شدن آن به دربار يزيد و جريان هاى پس از عاشورا (مانند : حوادث شگفت انگيز و غير عادى ، فرجام ناخوش قاتلان ، قيام توّابين) و نيز اشعار و مرثيه هايى را در باره امام عليه السلام نقل كرده است ؛ امّا وقايع مهمّى (مانند : چگونگى شروع جنگ و شهادت ياران امام عليه السلام و سخنان آنان) را نيز نياورده است .
ابن سعد به دليل معاشرت با محدّثان ، از روش آنان سود جسته و بسيارى از وقايع تاريخى را مستند و با سلسله سند نقل مى كند و همين ، به سنجش اعتبار متون آن و داورى در باره گزارش هايش كمك مى كند ، هر چند وى گاه سندى ارائه نمى دهد و برخى مطالب را فشرده ، مجمل و بدون ترتيب درست تاريخى ، گزارش مى كند . ^۱ وى همچنين برخى مآخذ و افراد مورد استفاده خود، مانند : واقدى (استادش و مؤلّف كتاب معروف المغازى) و ابو مِخنَف لوط بن يحيى (مقتل نويس مشهور) را نام برده است ؛ ولى اين نكته ، سؤال برانگيز است كه چرا على رغم در دست داشتن مقتل ابو مخنف ، از آن، كم نقل كرده است . ^۲
چاپ نخست اين كتاب ، در اروپا و بر اساس نسخه ناقصى صورت گرفت كه بخش مهمّي از شرح حال ها را در خود نداشت ، كه از آن ميان ، بخش مربوط به امام حسين عليه السلام ، بر اساس نسخه اى متعلّق به قرن هفتم _ كه در تركيه نگهدارى مى شد _، به همّت سيّد عبد العزيز طباطبايى ، تصحيح

اين رساله پيش تر ، همراه الأمالى الخميسيّـة، اثر يحيى بن حسين شجرى (م ۴۷۹ ق) ^۱ و بار ديگر به همراه الحدائق الورديّة ^۲ و سپس به صورت مستقل، در دومين شماره مجلّه تُراثنا به چاپ رسيده است . محقق اثر ، سيّد محمّدرضا حسينى ، در مقدّمه رساله ، شرح حال و اعتبار مآخذ روايى مؤلّف را آورده است . ^۳

۲. كتاب الطبقات الكبير

كتاب الطبقات الكبير ـ يا آن گونه كه اكنون نام مى برند : الطبقات الكبرى ـ ، اثر بزرگ و پر مراجعه محمّد بن سعد بن منيع زُهْرى (م ۲۳۰ ق) ، مشهور به «ابن سعد» و نيز «كاتب واقدى» است . او كه مورد اعتماد رجال شناسانى مانند ابو حاتم رازى و شمس الدين ذهبى است ، كتاب خود را با شرح حال پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آغاز كرده و سپس شرح حال صحابه ايشان و تابعيان را نگاشته و در پايان كتابش ، به شرح حال برخى زنان مشهور صدر اسلام پرداخته است .
او مردان صحابه را به پنج طبقه : اهل بدر ، مهاجران به حبشه و حاضران در غزوه اُحُد ، حاضران در غزوه هاى خندق تا فتح مكّه ، اسلام آورندگان در فتح مكّه و پس از آن ، و كسانى كه هنگام رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله خردسال بوده و در جنگ ها شركت نداشته اند ، تقسيم كرده است . ابن سعد، سپس به معرّفى تابعيان و افراد پس از ايشان بر طبق منطقه جغرافيايى پرداخته است . در اين كتاب ، شرح حال امام حسين عليه السلام ، در طبقه كسانى آمده كه هنگام رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله خردسال بوده و در جنگ ها شركت نداشته اند .
ابن سعد بر خلاف شيوه خود در اين كتاب ، شرح حال امام حسين عليه السلام را در دو