اللّه محلّاتى ، ۱ سيّد محسن امين ، ۲ ميرزا محمّدعلى مدرّس تبريزى ، ۳ شيخ آقا بزرگ تهرانى ۴ و استاد علامه شهيد مرتضى مطهّرى ۵ اشاره نمود .
گفتنى است بسيارى از تحليل هاى نويسنده كتاب ، براى قابل پذيرش كردن گزارش هايى است كه به سادگى قابل قبول نيستند . ۶
۷ . ناسخ التواريخ
ميرزا محمّدتقى سپهر (م ۱۲۹۷ ق) مشهور به لسان المُلك ، از مورّخان ، شاعران و مُنشيان دربار قاجار است . او در كنار كار ديوانى ، مأمور شد تا كتابى در باره تاريخ جهان از آدم عليه السلام تا آن زمان ، بنگارد ؛ ۷ كتابى كه همه آنچه را كه گفته اند و امكان وقوع دارد و محال نيست ، در خود جاى دهد ، هر چند دور از ذهن باشد .
او اين تفصيل را در بخش مربوط به امام حسين عليه السلام حفظ كرده و از اين رو ، «هر
1.«فاضل دربندى در أسرار الشهادة ، خبر طولانى راجع به عطش سكينه و آب آوردن برير و پاره شدن مشك و ريختن آب ، نقل كرده است. حقير ، چون به كلّى اعتماد بر آن كتاب ندارم، فلذا عنان قلم از نقل آن باز كشيدم» (رياحين الشريعة : ج ۳ ص ۲۷۲).
2.«و بالجملة قد أكثر فى مؤلّفاته النقليّة من الأخبار الواهية ، بل أورد ما لا تقبله العقول و لم تصدقه النقول» (أعيان الشيعة: ج ۲ ص ۸۸).
3.«به حكم انصاف، اين كتاب او ، بلكه ديگر تأليفاتى كه در موضوع مقتل نگارش داده ، همانا در اثر آن همه محبّت مفرط كه داشته است ، حاوى غثّ و سمين بوده [است]» (ريحانة الأدب: ج ۲ ص ۲۱۷).
4.«من شدّة خلوصه و صفاء نفسه نقل فى هذا الكتاب اُمورا لا توجد فى الكتب المعتبرة و إنّما أخذها عن بعض المجاميع المجهولة اتّكالاً على قاعدة التسامح فى أدلّة السنن» (الذريعة: ج ۲ ص ۲۷۹ش ۱۱۳۴).
5.. «در شصت هفتاد سال پيش ، مرحوم ملّاآقاى دربندى پيدا شد . تمام حرف هاى روضة الشهدا را به ? اضافه چيزهاى ديگرى پيدا كرد و همه را يك جا جمع كرد و كتابى نوشت به نام أسرار الشهادة. واقعا مطالب اين كتاب ، انسان را وادار مى كند كه به اسلام بگريد» (حماسه حسينى: ج ۱ ص ۵۵ و ص ۱۰۶) .
6.گزارش هاى غير قابل باور ، مانند : كشته شدن بيست و پنج هزار نفر به دست عبّاس و ۳۳۰ هزار نفر به دست امام حسين عليه السلام (چاپ قديم : ص ۳۴۵) و يا قصّه پردازى در باره چگونگى بيرون آمدن امام حسين عليه السلام از مدينه كه به زىّ پادشاهان شبيه كرده است (ج ۳ ص ۵۰۹ )و يا ارائه رقم ۰۰۰/۶۰۰/۱ نفرى براى سپاه عمر سعد (حماسه حسينى: ج ۳ ص ۳۹) .
7.لغت نامه دهخدا : ج ۸ ص ۱۱۸۴۸ (مَدخل «سپهر كاشان») .
