موارد و نظاير آنها ، به علومى كه از مجارى عادى و از شواهد و قرائن به دست مى آيد، عمل فرموده [است] . ^۱

۴ . آگاهى امام حسين عليه السلام از شهادت خويش

بر اسا س نقل هاى فراوان حديثى كه در كتب تاريخ و حديث ، به گونه اى متواتر به دست ما رسيده ، امام حسين عليه السلام پيش از حركت به سمت مكّه و كربلا، از شهادت خويش ، اطّلاع داشت . ^۲ در اين متون ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، امام على، فاطمه، امام حسن و خود امام حسين عليهم السلام ، در مقاطع مختلف ، از اين امر ياد كرده اند. كثرت اين متون ، به اندازه اى است كه در صدور آنها جاى ترديدى باقى نمى ماند. البتّه در بيشتر اين متون ، زمان دقيق شهادت ، مشخّص نشده است .

دو. روش بحث در استخراج اهداف و تحليل آنها

براى بررسى ديدگاه ها و نيز انتخاب رأى برگزيده ، علاوه بر پيش فرض ها ـ كه اصول موضوع و مسلّم اين بحث هستند ـ ، بايد به قواعد و روش استخراج هدف ها در پديده هاى اجتماعى ـ بويژه آن جا كه صورت تاريخى به خود گرفته اند و در دايره رفتارى انسان هاى بزرگ و قُدسى جاى دارند ـ نيز پرداخته شود. اين اصول و قواعد ، ما را بر آن مى دارند تا در بررسى ، به همه ابعاد و زوايا توجّه كنيم و از نگريستن تكْ بُعدى بيرون بياييم . اينك به چند مورد از اين اصول و قواعد ، اشاره مى كنيم :
۱. اهداف حركت امام حسين عليه السلام را از دو طريق ، مى توان استخراج كرد : يكى شيوه كلامى و استفاده از اهداف كلّى امامت ؛ و ديگرى ، مراجعه به سخنان و نامه هاى امام حسين عليه السلام و درست ، آن است كه از هر دوى اينها ، استفاده گردد. توجّه به يكى از اين دو ، سبب لغزش و انحراف در تحليل مى گردد.

شريك باشند ، چنان كه ايشان در باب طهارت و نجاست اشيا و ايمان و كفر عباد ، به ظاهر ، مكلّف بودند ؛ و اگر به علم واقع ، مكلّف مى بودند، با هيچ كس نبايد معاشرت كنند و همه چيز را نجس بدانند و حكم به كفر اكثرِ عالم بكنند... .
و هر گاه چنين باشد، پس امام حسين عليه السلام ، به حسب ظاهر ، مكلّف بود كه با وجود اعوان و انصار، با منافقان و كفّار ، جهاد كند. ^۱
علّامه سيّد محمّد حسين طباطبايى نيز در رساله اى كه در باره علم غيب امام عليه السلام تدوين كرده و به صورت غير مستقيم ، نقد برخى ديدگاه ها در زمينه هدف قيام امام حسين عليه السلام است، چنين مى نويسد:
از راه نقل، روايات متواترى است كه... امام عليه السلام از راه موهبت الهى، نه از راه اكتساب، به همه چيز ، واقف و از همه چيز ، آگاه است و هر چه را بخواهد، به اذن خدا، به اَدنا توجّهى مى داند... ، [امّا ]هيچ گونه تكليفى به متعلَّق اين گونه علم، از آن جهت كه متعلَّق اين گونه علم است و حتمى الوقوع مى باشد، تعلّق نمى گيرد و همچنين ، قصد و طلبى از انسان با او ارتباط پيدا نمى كند... .
اين علم موهبتى امام عليه السلام ، اثرى در اعمال او و ارتباطى با تكاليف خاصّه او ندارد و اصولاً هر امر مفروض، از آن جهت كه متعلَّق قضاى حتمى و حتمى الوقوع است، متعلَّق امر يا نهى يا اراده و قصد انسانى نمى شود... .
ظواهر اعمال امام عليه السلام را ـ كه قابل تطبيق به علل و اسباب ظاهرى است ـ ، نبايد دليلِ نداشتن اين علم موهبتى و شاهدِ جهل به واقع گرفت ، مانند اين كه گفته شود اگر سيّد الشهدا عليه السلام ، علمِ به واقع داشت ، چرا حضرت مسلم عليه السلام را به نمايندگى خود ، به كوفه فرستاد ؟ چرا توسّط صيداوى ، نامه به اهل كوفه نوشت؟ چرا خود از مكّه ، ره سپار كوفه شد؟... .
پاسخ همه اين پرسش ها ، از نكته اى كه تذكّر داديم ، روشن است و امام عليه السلام در اين