تأمّلى در گزارش هاى مربوط به دستگيرى مسلم، پس از امان دادن به او

گزارش هايى را كه حاكى از دستگيرى مسلم عليه السلام پس از امان دادن به او هستند ، مى توان به سه دسته تقسيم كرد :
۱ . گزارشى كه بيشتر منابع تاريخى نقل كرده اند كه: مسلم عليه السلام ، پيشنهاد امان را قاطعانه رد كرد و در پاسخ محمّد بن اشعث ـ كه اين پيشنهاد را مطرح كرد ـ ، گفت:
وأيُّ أمانٍ لِلغَدَرَةِ الفَجَرَةِ ؟!
چه اعتمادى به امان اهل نيرنگ و فجور هست؟!
سپس با تمثّل به اشعار حُمران بن مالك خَثعَمى ، خطاب به دشمنان حاضر در صحنه نبرد گفت :
أقْسَمْتُ لا اُقتَلُ إلّا حُرّا ....
سوگند ياد كرده ام كه جز به آزادگى، كشته نشوم .
سپس به نبردْ ادامه داد، تا اين كه از پشتِ سر ، مورد اصابت نيزه قرار گرفت و به زمين افتاد و اسير شد . ^۱
۲ . گزارشى كه حاكى از آن است كه مسلم عليه السلام پس از درگيرى با دشمن و وارد شدن جراحت هاى بسيار به او و زمينگير شدن ، امان را پذيرفت . ^۲
۳ . گزارشى كه به طور مطلق ، پذيرش امان به وسيله مسلم عليه السلام را تأييد كرده است . ^۳
با تأمّل در گزارش هاى ياد شده ، مى توان در يافت كه گزارش سوم ، بى ترديد ، نادرست است ؛ زيرا مشخّص است كه پيشنهاد امان دادن به رهبر قيامى كه زمينه را براى نهضتى بزرگ تر آماده مى كند ، آن هم از سوى فاسق و فاجرى مانند ابن زياد ، دام و فريبى بيش نيست . چگونه مى توان پذيرفت كه مسلم عليه السلام ، متوجّه چنين نكته اى نبوده و بدون چون و چرا ، امان ابن زياد را پذيرفته و خود را تسليم نموده است؟!
در مورد گزارش دوم نيز به نظر مى رسد كه گزارشگر ، تسليم شدن مسلم عليه السلام را پس از اين كه جراحات بسيارى برداشته و ديگر توان جنگيدن نداشته ، «پذيرفتن امان» تصوّر كرده است .
بر اين اساس ، گزارش نخست ـ كه بسيارى از منابع ، آن را نقل كرده اند و متن آن با روح بلند و عزم استوار و شهامت و شجاعت ياران سيّد الشهدا عليه السلام سازگارى دارد ـ ، نزديك به واقع است كه: مسلم عليه السلام ، هيچ گاه پيشنهاد امان را نپذيرفت و تا آخرين رمق جنگيد و هنگامى كه ديگر توان دفاع نداشت ، دستگير شد