يكى ديگر از ويژگى هاى پرداخت عطا در زمان امام على عليه السلام ، آن بود كه ايشان به محض وصول مال به بيت المال ، آن را تقسيم مى نمود و نمى گذاشت اموال در بيت المال ، انباشته گردد ، چنان كه نقل شده است پس از تقسيم سه نوبت عطا ، مال فراوانى از اصفهان رسيد و ايشان ، از مردم و رؤساى اَسباع خواست تا چهارمين عطاى خود را تحويل بگيرند . ^۱
سومين ويژگى اين عطا ، در زمان امام على عليه السلام آن بود كه ايشان ، اين حقوق را حتّى به مخالفان خود ، مانند خوارج ـ مادام كه اقدام عملى بر ضدّ حكومت اسلامى ننموده بودند ـ ، پرداخت مى كرد . ^۲
در زمان حكومت معاويه ، اين نظام پرداخت ، به كلّى از ميان برداشته شد و دوباره نظام طبقاتىِ عطا ، برقرار گرديد ؛ ولى اين بار ، ملاك هاى فضيلت و سابقه در اسلام و شركت در جنگ ها ، لحاظ نگرديد ؛ بلكه ميزان تقرّب به دستگاه اُموى و مقدار سرسپردگى به حكومت ، ملاك قرار گرفت . ^۳ عطاى موالى ، حذف شد و تنها معاويه در برهه اى از زمان ، دستور پرداخت پانزده درهم در سال به آنان را صادر نمود كه آن هم پرداخت نگرديد . ^۴ به همين جهت ، مَوالى ، ناچار به ارتزاق از حاصل كار و تلاش خود شدند .
بنا بر اين ، اصلى ترين منابع درآمد مالى و تأمين زندگى مردم كوفه ، در دست حاكميت بود و اكثر مردم براى امرار معاش ، راهى جز همكارى با حكومت نداشتند .
به نظر مى رسد كه نظام ادارى و اقتصادى موجود در كوفه ، مؤثّرترين عامل در روى گردانى مردم از نهضت امام حسين عليه السلام و پيوستن آنان به هواداران حكومت بود ، چنان كه ابن زياد ، پس از ورود به كوفه و ايراد يك سخنرانى سياسى ، از نظام ادارى و

عرب كوفه ، كمتر به كسب و كار مى پرداختند ، به طورى كه گفته شده است : اكثر حرفه هاى كوفه را مَوالى بر عهده داشتند و اصولاً عرب ها ، اشتغال به حرفه و صنعت را در خور شأن خود نمى دانستند . ^۱

دو . عطا و رزق

عطا ، پرداخت نقدى اى بود كه از سوى حكومت كوفه ، يك جا يا در چند مرحله ، سالانه به مردم جنگجوى اين شهر ، انجام مى گرفت ، چنان كه رزق ، كمك هاى جنسى ، مانند : خرما ، گندم ، جو ، روغن و ... بود كه هر ماه به صورت بلا عوض ، به آنها تحويل مى شد .
نظام عطا و رزق ، به وسيله عمر بن خطّاب ، بنيان گذارى شد ، بدين ترتيب كه عمر ، براى برپا داشتن يك لشكرِ هميشه آماده و به منظور جلوگيرى از اشتغال سربازان به كارهاى ديگر ، براى آنان حقوقى ساليانه تعيين نمود ، كه ملاك هاى خاصّى را نيز (مانند : صحابى بودن ، دفعات شركت در جنگ ها و ...) در آن ، مدّ نظر داشت . اين حقوق ساليانه ـ كه عمدتا از فتوحات و خراج سرزمين هاى تازه فتح شده ، تأمين مى گشت ـ ، ^۲ به تناسب افراد ، مبلغى بين سيصد تا دو هزار درهم در سال بود ، كه مقدار حدّ اكثر آن ، «شرف العطاء» ناميده مى شد و به افرادى كه داراى ويژگى هاى برجسته اى مانند شجاعت و رشادت فراوان بودند ، پرداخت مى گرديد . ^۳
امام على عليه السلام پس از رسيدن به حكومت ، اصل نظام عطا را تأييد كرد ؛ امّا ويژگى ها و ملاك هاى عمَر را در پرداخت هاى متفاوت ، الغا نمود و مساوات كامل در عطا را برقرار ساخت كه اين ، موجب نارضايتى هاى فراوان گرديد . ^۴