فرماندهانى كه زياد براى اين ارباع انتخاب كرده بود ، به ترتيب ، عبارت بودند از : عمرو بن حريث ، خالد بن عَرَفطه ، قيس بن وليد و ابو بُردة بن ابى موسى اشعرى . ^۱
مسلم بن عقيل نيز هنگام برپايى قيام خود ، از اين نظام ، استفاده كرد و افراد هر ربع را در همان ربع ، سازماندهى نمود و خود ، رئيسى غير از رئيس منصوب از سوى حكومت، براى هر ربع ، انتخاب كرد .
در جريان شورش مسلم در كوفه پس از دستگيرى هانى و محاصره قصر ، به نام هاى رؤساى ارباع كه به وسيله او منصوب شده بودند ، بر مى خوريم : مسلم بن عوسجه اسدى ، رئيس رُبعِ مَذحِج و اسد ، عبيد اللّه بن عمر بن عزيز كِندى ، رئيس رُبع كِنده و ربيعه ، عبّاس بن جَعده جَدَلى ، رئيس رُبع اهل مدينه و ابو ثُمامه صائدى ، رئيس رُبع تميم و همْدان . ^۲
هانى بن عروه ، رياست رُبع كِنده و ربيعه را از سوى حكومت ، بر عهده نداشت ؛ امّا به قدرى در ميان اين رُبع ـ كه پرجمعيّت ترين رُبع كوفه بود ـ احترام داشت كه گفته شده است در هنگام كمك خواستن ، سى هزار شمشير آماده ، به فريادرسى او مى آمدند ^۳ كه البتّه ابن زياد ، توانست با سياست هاى خود و استفاده از عمرو بن حَجّاج زُبيدى ، رقيب هانى ، اين نفوذ را به حدّ اقل برساند و سرانجام ، او را شهيد كند ، بدون آن كه هيچ تحرّكى در رُبع ، پديد آيد . ^۴

سه . عُرَفا

عُرَفا ، جمع «عَريف» است و عريف ، منصبى در قبيله بوده است كه صاحب آن ،

۷

نقش نظام ادارى و اقتصادى كوفه در بسيج نظامى مردم

تركيب نژادى ، اعتقادى و سياسى مردم كوفه و نيز ويژگى هاى روانى آنها ، ايجاب مى كرد كه نظام ادارى و شرايط اقتصادى حاكم بر اين شهر ، نقش بسيار مؤثّرى در بسيج نظامى آنها داشته باشد . براى روشن شدن اين مطلب ، اشاره اى كوتاه به نظام ادارى كوفه و منابع درآمد مردم آن ، ضرورى است :

الف ـ نظام ادارى

مهم ترين عناصر تشكيلات ادارى كوفه ، عبارت بودند از :

يك . فرماندار

فرماندار (والى) ، مهم ترين مقام اجرايى كوفه بود كه مستقيما توسّط رئيس حكومت مركزى ، منصوب و اداره امور كوفه و توابع آن ^۱ به او سپرده مى شد . ^۲

دو . رؤساى اَرباع

زياد بن ابيه ، هنگامى كه در سال ۵۰ هجرى به حكومت كوفه منصوب شد ، ^۳ به منظور تسلّط بيشتر بر اين شهر ، آن را به چهار قسمت (رُبع) ، تقسيم كرد : ^۴ ربع اهل مدينه ، ربع تميم و همْدان ، ربع ربيعه و كِنده ، ربع مَذحِج و اسد . همچنين براى هر يك ، رئيسى معيّن نمود كه مجموع آنها ، «رؤساى اَرباع» ناميده مى شدند . ^۵