پيشرفت اسلام در فتوحات اسلامى شركت مى جستند ، امّا كم نبودند افراد و قبايلى كه به قصد به دست آوردن غنايم جنگى در اين جنگ ها شركت مى كردند . اينان ، پس از سكونت در كوفه ، حاضر به از دست دادن دنياى خود نبودند و به محض احساس كردن هر گونه خطرى ، عقب مى نشستند و به عكس ، هر گاه احساس نفعى مى نمودند ، فورا به عرصه داخل مى شدند .
شاهد صادق اين مطلب ، حضور كوفيان در دو جنگ جَمَل و صفّين است . هنگامى كه در سال ۳۶ هجرى ، امام على عليه السلام براى مقابله با شورشيانِ مستقر در بصره ، از مدينه ره سپار عراق شد ، از كوفيان ، درخواست كمك نمود . كوفيان كه هنوز حكومت امام على عليه السلام را نوپا مى ديدند و از سرنوشت جنگ ، بخصوص با توجّه به كثرت سپاه بصره ، بيمناك بودند ، كوشيدند از زير بار اين دعوت ، شانه خالى كنند و سرانجام ، پس از تبليغ ها و تشويق هاى فراوان ، تنها دوازده هزار نفر ، يعنى حدود ده درصد از جمعيّت جنگجويان كوفه ، در اين جنگ ، به نفع على عليه السلام شركت جستند . ^۱ پس از اتمام جنگ نيز يكى از اعتراض هاى نخبگان و خواصّ آنان ، مصادره نشدن و تقسيم نشدن غنايم به وسيله امام على عليه السلام بود . ^۲
امّا در جنگ صفّين كه كوفيان ، حكومت امام على عليه السلام را سامان يافته مى ديدند و اميد فراوانى به پيروزى داشتند ، رغبت بيشترى به شركت در جنگ نشان دادند ، به طورى كه تعداد سپاهيان امام على عليه السلام را در اين جنگ ، بين ۶۵ تا ۱۲۰ هزار نفر نگاشته اند ^۳ كه شمار افراد غير كوفى آن ، بسيار ناچيز بوده است .
فراوانىِ بيعت كنندگان با مسلم را نيز مى توان با همين اصلْ توجيه نمود ، گرچه

۶

روان شناسى كوفيان

به طور كلّى ، ويژگى هاى روانى بيشتر جامعه آن روزگارِ كوفه را كه در شكست ظاهرى نهضت امام حسين عليه السلام دخيل بوده اند ، مى توان چنين برشمرد :

يك . نظام ناپذيرى

هسته اوّليه شهر كوفه را قبايل بَدَوى (صحرانشين) تشكيل مى دادند كه بنا به علل مختلف ، در فتوحات اسلامى شركت جستند و سپس از صحرانشينى و كوچرَوى ، به شهرنشينى روى آوردند ؛ امّا با اين حال ، خُلق و خوى صحرانشينى خود را از دست نداده بودند .
يكى از ويژگى هاى صحرانشينان ، داشتن آزادى بى حدّ و حصر در صحراها و بيابان هاست . از اين رو ، آنان از همان ابتدا به درگيرى با اميران خود پرداختند ، به گونه اى كه خليفه دوم را به ستوه آوردند ، تا جايى كه از دست آنان ، اين چنين شِكوه نمود :
چه مصيبتى بالاتر از اين كه با صد هزار جمعيّت ، رو به رو باشى كه نه آنها از اميرى خشنودند ، و نه اميرى از آنان رضايت دارد ؟! ^۱
مى توان گفت كه چنين جامعه اى ، امير عادل و آزادانديش را بر نمى تابد . در اين جامعه ، مردم از اين گونه اميران ، سوء استفاده مى كنند ، در مقابل آنها به معارضه بر مى خيزند و از فرمان آنان ، اطاعت نمى نمايند . نمونه همه اين نشانه ها را در رفتار كوفيان با امام على عليه السلام مشاهده مى كنيم . امير مناسب اين جامعه ، اميرى مانند «زياد بن ابيه» است كه با خشونت و ستمگرى ، آنان را وادار به اطاعت در برابر حكومت نمايد . ^۲

دو . دنياطلبى

گرچه بسيارى از مسلمانان صدر اسلام ، با نيّتى خالص و به جهت رضاى حق و