فرمان روايى مغيرة بن شعبه بر كوفه ، به رهبرى مُستَورِد قيام كردند ؛ ولى كارشان به شكست انجاميد . ^۱ زياد بن ابيه نيز پس از به عهده گرفتن فرماندارى كوفه در سال ۵۰ ق ، نقش مهمّى در سركوب آنها داشت . ^۲ پس از مرگ زياد (سال ۵۳ ق) ، خوارج كوفه به رهبرى حيّان بن ظبيان ، در سال ۵۸ ق ، قيامى ديگر ترتيب دادند ^۳ و اين بار ، ابن زياد ، پس از به عهده گرفتن زمام امور كوفه ، به سركوب آنها پرداخت .
بنا بر اين ، با توجّه به درگيرى خوارج با اُمَويان ، شايد بتوان گفت كه آنان در جريان نهضت حسينى ، با هيچ يك از دو طرف ، همكارى نكرده اند .

۴ . افراد بى اعتنا و دَمْ دَمى مِزاج

بخش قابل توجّهى از جوامع مختلف را كسانى تشكيل مى دهند كه يا همه حوادث اجتماعى را بى اهميّت مى شمارند و يا هر روز ، به رنگى در مى آيند . در كوفه نيز جمعى بودند كه نه به اهل بيت عليهم السلام علاقه داشتند و نه هوادار بنى اميّه بودند ؛ بلكه هوادار شكم و شهوتِ خويش بودند و هر كس مى توانست زندگى آنان را تأمين كند ، از او پيروى مى كردند .

ارادت مى كردند ، پيروان راستين آنها و «شيعه» به مفهوم حقيقى اين كلمه بودند ؛ بلكه هواداران اهل بيت عليهم السلام و مدّعيان تشيّع در آن دوران ، به چند دسته تقسيم مى شدند كه در ادامه همين بخش ، توضيح خواهيم داد .

۲ . هواداران بنى اميّه

هواداران بنى اميّه ، بخش قابل توجّهى از مردم كوفه را تشكيل مى دادند . در آن دوران كه بيست سال از حكومت اُمَويان در كوفه مى گذشت ، افراد بسيارى جذب آنها شده بودند . هواداران بنى اميّه در كوفه ، از تشكّل و سازماندهى نيرومندى برخوردار بودند . افرادى مانند عمرو بن حَجّاج زبيدى ، يزيد بن حرث ، عمرو بن حُرَيث ، عبد اللّه بن مسلم ، عمارة بن عقبه ، عمر بن سعد و مسلم بن عمرو باهِلى ، از سران آنان به شمار مى رفتند ^۱ و همين ها بودند كه وقتى از پيشرفت كار مسلم بن عقيل و ضعف و فتور نعمان بن بشير، فرماندار كوفه احساس خطر كردند ، به شام نامه نوشتند و زمينه را براى عزل نعمان و فرمان روايى ابن زياد ، فراهم ساختند . ^۲
گفته شده كه رؤسا و مُتنفّذان قبايل كوفه، از اين حزب بوده اند و اين امر ، خود ، باعث گرايش بسيارى از مردم به اين سو مى شده است . ^۳

۳ . خوارج

على رغم سركوب خوارج در جنگ نهروان ، سياست هاى غير اسلامى معاويه باعث شد كه خوارج كوفه ، در زمان او، قدرت بگيرند . آنان در سال ۴۳ ق ، در دوران