سُكنا يافتند . ^۱
مردمان غير عرب كوفه ـ كه اندكى از جمعيّت آن را تشكيل مى دادند ـ ، شامل گروه هايى همچون مَوالى ، ^۲ سُريانى ها ^۳ و نَبْطى ها ^۴ بودند . ^۵

۲. جامعه كوفه از نظر اعتقادى

از نظر اعتقادى ، جامعه آن روز كوفه را مى توان به دو بخش مسلمان و غير مسلمان، تقسيم كرد . بخش غير مسلمان كوفه ، عبارت بودند از : مسيحيان عرب از «بنى تَغلِب» ، مسيحيان نَجران ، مسيحيان نَبْطى ، يهوديانى كه در زمان عمر از شبه جزيره عربستان رانده شده بودند ، و زردشتيان ايرانى . اين بخش، در مجموع ، قسمت ناچيزى از كلّ جمعيّت كوفه بودند . ^۶

۳. جامعه كوفه از نظر سياسى

بخش مسلمان كوفه را، از نظر سياسى ، مى توان به چهار دسته تقسيم كرد :

۱ . هواداران اهل بيت عليهم السلام

پيش از اين ، اشاره كرديم كه در عصر نهضت حسينى ، كوفه، كانون هواداران اهل بيت عليهم السلام بود ؛ ولى اين سخن، بدان معنا نيست كه همه كسانى كه به اهل بيت عليهم السلام اظهار

۴

جامعه شناسى كوفه

در ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به كوفه و نهضت كوفيان ، افزون بر آنچه گذشت ، جامعه شناسى كوفه را نيز بايد بررسى كرد . كوفه آن روزگار، از زواياى گوناگون ، قابل ارزيابى است؛ چرا كه شهرى متنوّع و چند گونه بوده است :

۱. جامعه كوفه از نظر نژادى ^۱

جامعه كوفه را از نظر نژادى ، مى توان به دو بخش عرب و غيرعرب، تقسيم كرد . بيشتر مردم عربِ ساكن كوفه ، قبايلى بودند كه با آغاز فتوحات اسلامى در ايران ، از شبه جزيره عربستان، به قصد شركت در جنگ ، به سمت عراق، كوچ كردند و سرانجام، پس از پايان فتوحات ، در كوفه و بصره، مسكن گزيدند .
اين قبايل ـ كه هسته اوّليه ساكنان كوفه را تشكيل مى دادند ـ ، از دو تيره قَحْطانى و عَدْنانى بودند كه در اصطلاح ، «يَمانى» و «نِزارى» خوانده مى شدند . از بيست هزار خانه ساخته شده در آغاز تأسيس كوفه ، دوازده هزار خانه به يمانى ها و هشت هزار خانه به نِزارى ها تعلّق داشت. ^۲ در آغاز ، يمانى ها علاقه بيشترى نسبت به اهل بيت عليهم السلام داشتند و از همين رو ، معاويه، سرمايه گذارى بيشترى براى جذب آنها كرد . ^۳
بخش ديگرى از عرب هاى ساكن كوفه را قبايلى مانند بنى تَغلِب تشكيل مى دادند كه پيش از اسلام ، در عراق، سكونت گزيده بودند و پيوسته با ايرانيان در جنگ بودند . اينان، با آغاز فتوحات اسلامى ، به مسلمانان پيوستند و آنها را در فتوحات ، يارى دادند . سپس بخشى از آنها در شهرهاى تازه تأسيس اسلامى ،