كلّى، ورق برگشت و فضاى عمومى كوفه ، در جهت خواستِ حكومت يزيد قرار گرفت؟ به سخن ديگر ، جامعه كوفه در كنار آن ويژگى هاى مثبت ، چه خصوصيّات ديگرى داشت كه يك روز، فضاى عمومى آن در جهت خواستِ امام حسين عليه السلام بود و روز ديگر، در جهت خواست يزيد؟ و آيا اين رويكردِ مردم كوفه را مى توان به حساب شيعيان گذاشت؟
براى پاسخ دادن به اين پرسش ها ، جامعه شناسى و روان شناسى مردم كوفه و شناخت نظام ادارى و اقتصادى حاكم بر اين شهر ، ضرورى است . در بخش هاى آينده ، به تبيين اين مسائل خواهيم پرداخت و پس از آن ، مهم ترين عوامل شكست نهضت كوفه را بررسى خواهيم كرد .

۳

عوامل اقبال مردم كوفه به نهضت حسينى

با توجّه به آنچه در باره موقعيّت فرهنگى و سياسى كوفه بيان كرديم ، دلايل اقبال مردم كوفه را به نهضت حسينى ، در موارد زير مى توان خلاصه كرد :
۱ . بالا بودن سطح فرهنگىِ بخشى از مردم كوفه ؛
۲ . تقابل منافع سياسى و اقتصادى كوفه با شام . كوفه، روزى پايگاه مهمّ تصميم گيرى در جهان اسلام بود و با شام، درگيرى داشت . اكنون، كوفيان در برابر حكومت شام ، احساس ذلّت و خفّت مى كردند ؛
۳ . علاقه مندى بسيارى از مردم كوفه نسبت به اهل بيت عليهم السلام ؛
۴ . مفاسد حكومت اُمَوى و بخصوص فساد آشكار يزيد ؛
۵ . نبودن جاى گزينى مناسب براى امام حسين عليه السلام كه بتواند كوفيان را در مخالفت با حكومت شام و براندازى آن ، رهبرى كند .
در كنار هم قرار گرفتن عوامل مذكور ، سبب شد كه جمعى از پيروان راستين امام حسين عليه السلام ، مخالفت با حكومت اُمَوى را بياغازند و هنگامى كه مردم را به همراهى با ايشان جهت براندازى حكومتْ فرا خواندند ، توده مردم از آن استقبال كردند . سياست نعمان بن بشير نيز ـ كه مايل به درگيرى نبود ـ ، زمينه را فراهم كرد و فضاى عمومى كوفه ، به سرعت در جهت نهضت حسينى قرار گرفت ، به گونه اى كه حتّى جمعى از سران هوادار حكومت ـ مانند : عمرو بن حَجّاج و شَبَث بن رِبْعى كه موقعيّت خود را در خطر مى ديدند ـ ، تحت تأثير فضاى عمومى شهر ، به ظاهر به صف حاميان نهضت پيوستند و براى امام حسين عليه السلام نامه نوشتند .
اكنون بايد ديد كه: چرا در فرصت كوتاهى پس از آمدن ابن زياد به كوفه ، به طور