كوفه ، جُجُمه (مِهتر) عرب ، نيزه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ و گنج ايمان است .
در اين نقل، كوفه با سه ويژگى وصف شده كه به موقعيت هاى سياسى ، نظامى و فرهنگى آن ، اشاره دارد . «جُمجُمه» ، به معناى كاسه سر است كه مغز در آن جا دارد و تعبير «جمجمةُ العرب» ، اشاره به آن است كه روزى فرا مى رسد كه كوفه ، مركز تصميم گيرى هاى كلان در جهان عرب و به تَبَع، در جهان اسلام خواهد شد .
واژه «رُمْح» نيز به معناى نيزه است كه يكى از ابزارهاى اصلى نظامى در آن دوران بوده است و تعبير «رُمحُ اللّه » ، به موقعيت ويژه نظامى كوفه اشاره دارد .
همچنين «كنزُ الإيمان (گنج ايمان)» ، اشاره به موقعيت ممتاز فرهنگى كوفه در جهان اسلام است .
سلمان فارسى ، از ياران بزرگ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نيز با تعبير «قُبّةُ الإسلام (گنبد اسلام)» ، ^۱ به جايگاه رفيع كوفه در جهان اسلام ، اشاره كرده است .
امّا آنچه در اهمّيت شهر كوفه ذكر شد ، به اين معنا نيست كه فضيلت مردم كوفه ، هميشگى است ؛ بلكه تا وقتى است كه به ارزش هاى اسلامى وفادار باشند ، چنان كه امام على عليه السلام در اوّلين لحظات ورودش به كوفه پس از پيروزى در جنگ جمل ، ضمن سخنانى خطاب به آنان فرمود :
يا أهلَ الكوفَةِ فَإِنَّ لَكُم فِي الإِسلامِ فَضلاً ما لَم تُبَدِّلوا وتُغَيِّروا. ^۲ اى كوفيان! براى شما در اسلام ، فضيلت است ، مادام كه دگرگونى و تغييرى نداشته

بنا بر اين ، كوفه از نظر جغرافيايى نيز مناسب ترين مكان براى اقدام بر ضدّ حكومت يزيد بود .

سه . موقعيت فرهنگى

كوفه ، افزون بر موقعيت سياسى ، نظامى و جغرافيايى آن ، مهم ترين پايگاه فرهنگى جهان اسلام نيز بوده است . سياست خليفه دوم ، اين بود كه در كوفه ، سربازانى آشنا با قرآن وناآشنا با سنّت ، پديد آورد . لذا نقلِ حديث را در كوفه ممنوع كرد و بر اين اساس ، قاريان كوفه ، غالبا مسلمانان تكْ بُعدى وناآشنا به سنّت بودند ؛ امّا پس از به خلافت رسيدن امام على عليه السلام ، سياست هاى اصولى فرهنگى ايشان در دوران حكومت ، از يك سو ، و حضور ياران بزرگ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله كه همراه امام على عليه السلام به كوفه آمده بودند ، ^۱ از سوى ديگر ، نقش مؤثّرى در رشد فرهنگى مردم كوفه داشت .
بر اين اساس ، هنگام قيام امام حسين عليه السلام ـ كه حدود ۲۵ سال از آغاز حكومت امام على عليه السلام مى گذشت ـ ، بى ترديد ، مردم كوفه ، به طور نسبى از بالاترين سطوح فرهنگى در ميان جوامع اسلامى برخوردار بودند . از اين رو ، زمينه اصلاح طلبى و قيام عليه ظلم و جور بنى اميّه ، در اين شهر بيش از هر جاى ديگرى فراهم بود . شورش هاى مكرّر آنها بر ضدّ حكومت هاى وقت پس از قيام امام حسين عليه السلام ، گواه اين مدّعاست .
از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمود :
الكوفَةُ جُمجُمَةُ العَرَبِ ، و رُمحُ اللّهِ تَبارَكَ وتَعالى ، و كَنزُ الإيمانِ . ^۲