گفتنى است كه در دوران فرمان روايى زياد بن ابيه ـ كه از طرف معاويه ، حكومت كوفه به او سپرده شده بود ـ ، وى اقدام به گسترش مسجد كوفه نمود و گنجايش آن را به شصت هزار نفر رساند . ^۱
به دليل موقعيت ويژه شهر كوفه در صدر اسلام ، شمار قابل توجّهى از سران قبايل ، فرماندهان بزرگ نظامى و جنگجويان زُبده ، در اين شهر، ساكن بودند . از اين رو ، امام على عليه السلام هنگامى كه براى خاموش كردن فتنه «ناكثين (پيمان شكنان)» از مدينه عازم عراق شد ، تنها هفتصد نفر ^۲ نيروى نظامى از مهاجر و انصار، همراه داشت ؛ ولى دوازده هزار نيرو از كوفه به سپاه ايشان پيوستند . ^۳
جالب توجّه ، اين كه امام عليه السلام وقتى مى خواست از مدينه به طرف بصره حركت كند ، نامه اى خطاب به اهل كوفه نوشت كه با اين جملات ، آغاز شده بود :
مِن عَبدِ اللّهِ عَلِىٍّ أميرِ المُؤمِنينَ إلى أهلِ الكوفَةِ ، جَبهَةِ الأَنصارِ و سَنامِ العَرَبِ. ^۴ از بنده خدا ، على امير مؤمنان ، به كوفيان ، گروه ياران شرافتمند و بلندپايگان عرب .
برپايه گزارش طبرى ، وقتى كه بين راه به امام عليه السلام خبر دادند كه شورشيان به بصره رفته اند ، ايشان ، احساس آرامش كرد و فرمود :
إنَّ أهلَ الكوفَةِ أشَدُّ إلىّ حُبّاً ، و فيهِم رُؤوسُ العَرَبِ و أعلامُهُم. ^۵ كوفيان ، براى من دوست داشتنى ترند و سران و بزرگان عرب ، در ميان آنان اند .

۱

دلايل انتخاب كوفه به عنوان پايگاه قيام

براى ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به عراق و انتخاب كوفه به عنوان پايگاه قيام ، بايد توجّه داشت كه فلسفه قيام امام عليه السلام ، در صورت همكارى مردم ، در درجه اوّل ، براندازى حكومت يزيد و تأسيس حكومت اسلامى بود و در مرتبه بعد ، امر به معروف و نهى از منكر ، افشاگرى عليه حكومت اُمَوى و سست كردن پايه هاى آن ، پيشگيرى از نابودى ارزش هاى اسلامى و در نهايت ، اتمام حجّت بر مردم مسلمان بود ، هر چند تحقّق اين اهداف ، به قيمت شهادت او و عزيزانش و اسارت خانواده اش تمام شود . ^۱
كوفه در آن دوران ، ويژگى هايى داشت كه با عنايت به آن ويژگى ها ، مناسب ترين نقطه در جهان اسلام براى تحقّق اهداف امام حسين عليه السلام بود . اين ويژگى ها عبارت اند از :

يك . موقعيت سياسى ـ نظامى

شهر كوفه ، در سال هفده هجرى ، به فرمان عمر، خليفه دوم، و به دست سعد بن ابى وقّاص ، به منظور تشكيل يك پادگان بزرگ نظامى جهت ساماندهى نيروهاى نظامى براى گسترش هر چه بيشتر فتوحات اسلامى ، ^۲ شكل گرفت . ^۳
عمر ، دستور داده بود كه مسجد اين شهر ، داراى چنان مساحتى باشد كه تمام نيروهاى نظامى را در خود، جاى دهد . از اين رو ، مسجدى كه طبق اين فرمان ساخته شد ، گنجايش چهل هزار نفر را داشت . ^۴