اگر مجموع اين تدابير حكيمانه جنگىِ امام عليه السلام نبود ، نه تنها سپاه ابن سعد مى توانست از پشت ، ياران امام عليه السلام را مورد حمله قرار دهد ؛ بلكه در همان لحظات آغازين حمله ، به سادگى ، آنان را در حلقه محاصره خود مى گرفتند و با كمترين درگيرى ، امام عليه السلام و يارانش را شهيد يا اسير مى كردند .
ولى صبح عاشورا ، هنگامى كه دشمن خواست تا حمله را آغاز كند ، ناگاه ، خود را در برابر تلّى از آتش و دود ، مشاهده كرد كه از اطراف خيمه هاى امام عليه السلام و يارانش زبانه مى كشيد . ضحّاك مشرقى ، در اين باره مى گويد :
وقتى به سمت ما آمدند ، ناگهان ، چشمشان به آتشى افتاد كه از هيزم و نِى ، شعله مى كشيد . ما آن را پشتِ سرمان برافروخته بوديم تا از پشت ، به ما حمله ور نشوند . ^۱
او در ادامه ، مى افزايد كه خيمه هاى ياران امام عليه السلام ، چنان در محاصره آتش و دود بود كه وقتى شمر از نزديكى آنها عبور كرد ، چيزى جز هيمه هايى كه آتش از آنها زبانه مى كشيد ، نديد .
بر اساس اين تدبير و با اين آرايش جنگى ، سپاه امام عليه السلام ـ كه عدد آنها بنا بر نقل مشهور ، ۷۲ تن بود ـ ، ^۲ توانستند در برابر سپاه دشمن ـ كه تعداد آنها تا ۳۵ هزار نفر ، برآورد شده ـ ، ساعت ها مقاومت كنند و شمار فراوانى از دشمنان را به هلاكت برسانند . طبرى ، در اين باره مى گويد :
تا ظهر ، با دشمن ، جنگ سخت و بى سابقه اى كردند و [دشمنان] به خاطر كنار هم قرار گرفتن خيمه ها و تراكم آنها ، جز از يك طرف نمى توانستند به آنها حمله ور شوند . ^۳

خيمه هايشان را در اطراف خيمه او بر پا كردند . ^۱
افزون بر اين ، پشت خيمه ها و يا پشت نيزارى كه خيمه ها جلوى آن بود ، گودالى شبيه به جوى آب قرار داشت كه به گزارش طبرى ، امام عليه السلام در ساعتى از شب عاشورا ، دستور داد تا آن را كَندند و چيزى شبيه به خندق ، درست كردند و در آن ، هيزم و نِى ريختند تا هنگام حمله دشمن ، آن را آتش بزنند و مانعى ديگر براى حمله از پشتِ سر ايجاد نمايند . در اين گزارش ، آمده است :
امام عليه السلام ، صبحگاه عاشورا ، دستور داد تا هيزم و نِى آوردند و پشتِ خانه ها ، آتش برافروختند تا مبادا دشمن ، از پشتْ حمله كند . همچنين به دستور حسين عليه السلام ، به جايى در پشتِ جايگاهشان كه همانند نهر آب ، گود بود ، نِى و هيزم آوردند و آن را در ساعاتى از شب كَنْدند و به صورت خندق ، در آوردند و نِى ها و هيزم ها را در آن ريختند و گفتند : هر گاه بر ما تاختند و قصد جنگ با ما را داشتند ، اين جا را آتش مى زنيم تا از پشتِ سر ، حمله نكنند و تنها از يك سو با ما رو به رو شوند . اين كار ، برايشانْ سودمند افتاد . ^۲
اقدام ديگرى كه براى پيشگيرى از حمله دشمن از پشت سر ، به دستور امام عليه السلام در شب عاشورا انجام شد ، اين بود كه ياران امام عليه السلام ، خيمه هاى خود را در كنار هم قرار دادند و با طناب ، آنها را از سه طرف به هم متصّل كردند و فقط يك راه از رو به رو براى برخورد با دشمن ، باقى گذاشتند . به اين گزارش بنگريد :
حسين عليه السلام ، به سوى يارانش آمد و دستور داد كه خيمه هايشان را به هم نزديك كنند و طناب هاى خيمه ها را به هم متّصل كنند و خودشان ، ميان خيمه ها قرار بگيرند و تنها يك راه را كه مقابل دشمن بود ، باز بگذارند . ^۳