دو نكته در باره اشعار به امام حسين عليه السلام در شب عاشورا

در زمينه گزارش هايى كه گذشت ، دو نكته قابل تأمّل است :
نكته اوّل ، اين كه: بيشتر منابع، اشعار منسوب به امام حسين عليه السلام : «يا دهر! أُفّ لك من خليل... ؛ اى روزگار ! اُف بر دوستى ات !...» و بازتاب روانى آن را در خواهرش زينب عليهاالسلام ، مربوط به شب عاشورا مى دانند و آن را از امام زين العابدين عليه السلام روايت كرده اند ؛ امّا كتاب هايى مانند: الملهوف و الفتوح ، بدون اشاره به راوى، اين جريان را مربوط به اوايل محرّم دانسته اند .
نكته دوم ، اين كه بيشتر گزارش ها، حاكى از آن است كه مخاطب امام عليه السلام ، تنها زينب عليهاالسلام است ؛ ولى برخى از منابع ، گزارش كرده اند كه امام عليه السلام در پايان سخنانش با زينب عليهاالسلام ، ديگر زنان حاضر را نيز به شكيبايى فرا خوانده است ، چنان كه در الفتوح ، آمده است كه سپس امام عليه السلام به آنها فرمود :
اُنظُرنَ إذا أنا قُتِلتُ فَلا تَشقِفَنَّ عَلَىَّ جَيبا وَلا تَخمِشنَّ عَلَيَّ وَجها! ^۱ مراقب باشيد كه وقتى من كشته شدم ، گريبان خود را چاك مدهيد و صورت خويش را مخراشيد !
و در گزارش مقتل الحسين خوارزمى، زينب، امّ كلثوم، فاطمه و رَباب، مورد خطاب امام عليه السلام قرار گرفته اند ^۲ و در برخى نسخ الملهوف ، ^۳ نام رُقَيّه نيز در كنار نام هاى ياد شده قرار دارد كه ظاهرا مقصود، رُقَيّه، دختر امام على عليه السلام و همسر مسلم عليه السلام است.