۲ . اذن تكوينى

مقصود از اذن تكوينى ، اين است كه تحقّق هر پديده در جهان ، منوط به اجازه تكوينى آفريدگار جهان است . توضيح مطلب ، اين كه در نظام آفرينش ، هر پديده ، علّت خاصّى دارد كه تنها از مجراى آن ، قابل تحقّق است ؛ امّا تأثير اسباب در مُسبّبات ، منوط به اذن الهى است ؛ يعنى براى نمونه ، تا خدا نخواهد ، آتش نمى سوزانَد ، چنان كه آتش نمرود ، ابراهيم عليه السلام را نسوزانْد . همچنين تا خدا نخواهد ، كارد نمى بُرَد ، چنان كه كاردِ ابراهيم عليه السلام ، گلوىِ اسماعيل عليه السلام را نبُريد ، و اين ، معناىِ «توحيد اَفعالى» است .
بر اين اساس ، مقتضاى آزادى انسان ، امكان داشتن اجتماع اذن تكوينى الهى و نهى تشريعىِ اوست ؛ زيرا در غير اين صورت ، مخالفت با نهى تشريعى ، امكان پذير نخواهد بود ، و اين ، به معناى آزادى نداشتن انسان در انتخاب يكى از دو راه سعادت و شقاوت است .
بنا بر اين ، سخن امام حسين عليه السلام در مورد اذن خداوند متعال در كُشته شدن او و يارانش ، اشاره به اين آيه شريف است كه «ومَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَا بِإِذْنِ اللَّهِ ؛ ^۱ هيچ ناگوارى اى به شما نمى رسد ، مگر به فرمان خداست » ، مقصود از آن نيز اذن تكوينى الهى در حادثه خونين كربلاست .
بدين سان ، امام عليه السلام با اين سخن ، مى خواهد به ياران خود بگويد كه تقدير حكيمانه خداوند ، اين است كه ما همگى ، امروز ، در راه انجام وظيفه ، شهيد شويم . از اين رو ، بايد در برابر اين مصيبت ، شكيبايى پيشه سازيم و تسليم تقدير الهى و راضى به قضاى او باشيم .

توضيحى در باره مقصود از اجازه دادن خدا براى كشته شدن امام حسين عليه السلام و يارانش

در شمارى از رواياتى كه گذشت ، به نقل از امام حسين عليه السلام آمده كه ايشان ، صبح عاشورا ، ضمن دعوت كردن ياران خود به شكيبايى و مقاومت ، فرمود :
إنَّ اللّهَ عز و جل قَد أذِنَ فى قَتلِكُمُ اليَومَ وقَتلى . ^۱ خداوند عز و جل امروز به كشتن شدن شما و من ، اجازه داد .
با ملاحظه اين گونه روايات ، اين پرسش پيش مى آيد كه : مقصود از اذن الهى در كشته شدن امام عليه السلام و يارانش چيست ؟
پاسخ ، اين است كه اذن الهى ، بر دو گونه است :

۱ . اذن تشريعى

بدين معنا كه در نظام قانون گذارى (تشريعى) ، در مواردى ، خداوند متعال ، اجازه مى دهد كه انسان ، كارى را انجام دهد ، و در مواردى نيز اجازه نمى دهد .
بى ترديد ، كشته شدن امام عليه السلام و يارانش ، سرآمد محرّمات تشريعى الهى است . بنا بر اين ، مقصود از «اذن» در رواياتى كه ملاحظه شد ، قطعا اذن تشريعى نيست .